Հատուկ ռեպորտաժ

«Մթիս Ամբեբի»-ի լրագրողական հետաքննությունը պատմում է, թե ինչպես է Ճիաթուրայում մանգանի արդյունահանումից վիթխարի ֆինանսական օգուտներ տեսնող «Ջորջիան Մանգանեզ» ընկերությունը ամբողջությամբ անտեսում օրենքները, անուղղելի վնաս հասցնում բնությանը, վտանգում մարդկանց առողջությունը՝ ուղղակիորեն թաղելով նրանց ունեցվածքը և ապագա հեռանկարները հողում: Այս հանցավոր արարքի մեջ «Ջորջիան Մանգանեզի» դաշնակիցն ու պաշտպանը պետությունն է։

Մահվան առջև կանգնած մարդիկ

30-ամյա Գիորգի Ղուղունիշվիլին տուն էր վերադառնում, երբ ընկավ ճանապարհի եզրին գտնվող ջրով լցված հորը և խեղդվեց։ Դարկվեթի գյուղի բնակելի տներ տանող ճանապարհի երկու կողմերում գտնվող խրամատները «Ջորջիան Մանգանեզ» ընկերության աշխատանքի արդյունքն է։ Հողից մանգան արդյունահանելուց հետո տարածքը տարիներ շարունակ մնում է փորված վիճակում, կամ ընդհանրապես չի հարթեցվում։ Գիորգիի մահից 3 տարի անց էլ ճանապարհը վտանգավոր է կյանքի համար։

Գիորգիի ընտանիքի անդամները դատի չեն տվել «Ջորջիան Մանգանեզ» ընկերությանը։ Մահացածի հայրն աշխատում է հանքում։ ՆԳՆ-ն նույնիսկ սեփական նախաձեռնությամբ չի սկսել հետաքննությունը, չնայած այն հանգամանքին, որ աշխատանքների կատարման ընթացքում անվտանգության կանոնների խախտումը համարվում է քրեորեն պատժելի, իսկ մարդու մահվան դեպքում պատժվում է ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը հինգ տարի ժամկետով։

Ճիաթուրայի շրջանի Դարկվեթի գյուղը բացառություն չէ։ Բաց քարհանքերից քանդված ճանապարհների պատճառով նույնիսկ շտապօգնության մեքենան չի կարողանում հասնել Խալիփաուրի գյուղի թաղամասեր։

«Բազմիցս խնդրել եմ, քաղաքապետարանում էլ եմ եղել, բայց ասում են՝ մինչև մանգանի գործը չավարտվի, ճանապարհ չի կարելի կառուցել։ Դպրոցից մոտ 3 կիլոմետր է։ Մեքենան չի կարող գալ այստեղ։ Երեխաները ռետինե կոշիկներով բարձրանում են Խալիփաուրիի սրահի մոտ, այնտեղ կոշիկները փոխում ու գնում են դպրոց։ Երբ այնտեղից վերադառնում են, նորից նույնը»,- մեզ պատմում է Խալիփաուրիի բնակիչ Նինո Ցուխիշվիլին։

«Ջորջիան Մանգանեզը» մանգան արդյունահանելիս կարմիր գծեր չունի։ Դպրոցը, այգին, մարզահրապարակները նրանց համար խոչընդոտ չեն հանդիսանում։

«Ջորջիան Մանգանեզը» 10 տարի առաջ հանքանյութ է արդյունահանել Թաբագրեբիի նոր թաղամասում և գյուղի մի մասին թողել առանց ճանապարհի։ Այս տարիների ընթացքում նույնիսկ ամենագնաց մեքենայով հնարավոր չէ հասնել տներ։

«Ջորջիան Մանգանեզի» 17-ամյա արդյունահանման ազդեցությունը մարդկանց և նրանց կյանքի վրա ուսումնասիրելու համար «Մթիս Ամբեբի»-ն 15 գիտարշավ է իրականացրել Ճիաթուրայի 15 գյուղերում, թեև մունիցիպալիտետում չի մնացել ոչ մի բնակավայր կամ մարդ, ում վրա արդյունահանումն իր հետքը չի թողել։

Մեկ մեծ քարհանքի է վերածվել նաև Մղվիմևի գյուղը։ Լիա Ժիվիձեի տնից 10 քայլ հեռավորության վրա մանգանի արդյունահանման արդյունքում բլուրներ են առաջացել։ Քարհանքի միջով է անցնում ճանապարհը, որով ամեն առավոտ Լիայի անասունները գնում են արոտավայր, իսկ երեկոյան վերադառնում։ Հաճախ քարհանքի տարածքում առանձնապես ուժեղ հոտ է գալիս, որի պատճառով Լիայի ինքնազգացողությունը մի քանի անգամ վատացել է։

«Երկրագնդի ստորին շերտերից վեր բարձրանալու արդյունքում ծանր մետաղները հայտնվում են բերրի շերտի մեջ, այնտեղից տեղափոխվում է անասուններին, անասուններից անցնում մարդու օրգանիզմ և այլն։ Ծանր մետաղները չեն հեռանում մարդու օրգանիզմից և առաջացնում են բազմաթիվ հիվանդություններ։ Վտանգը շատ մեծ է։

Դրա համար կան ընդերքից օգտվելու կանոններ, որոնք ենթադրում են, որ մարդն այսքան անմիջական հասանելիություն չպետք է ունենա դեպի քարհանք, այնտեղից լվացված հողը չպետք է հայտնվի մարդու բանջարանոցում, այն չպետք է քամու հետևանքով տարածվի, տարածքը պետք է հնարավորինս պաշտպանված լինի մարդկանցից»,- բնապահպանական փորձագետ Նինո Գուջարաիձեի գնահատմամբ Ճիաթուրայում այս կանոններն ամբողջությամբ անտեսվում են։

Առողջության համար անվնաս միջավայրում ապրելը քաղաքացու սահմանադրական իրավունքն է։ Ճիաթուրայի շրջանում Վրաստանի Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը չի գործում։

«Ջորջիան Մանգանեզը» 16 430 հա տարածքում հանքաքարի արդյունահանման լիցենզիա ունի Ճիաթուրայում և Սաչխերեում, իսկ լիցենզիայի ժամկետը 40 տարի է։

Քաղաքացիական ակտիվությունների կենտրոնի իրավաբան Լադո Քութաթելաձեն բացատրում է, որ ընկերությանն ու պետությանը պատասխանատվությունից չի ազատում այն փաստը, որ մասնավոր սեփականատերը համաձայնվում է որոշակի գումարի դիմաց թույլ տալ իր հողատարածքից մանգան արդյունահանել։

«Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը սահմանում է առողջության համար անվնաս միջավայրում ապրելու իրավունքը, այս իրավունքը ներառում է նաև սեփականությունում գտնվող հողամասն անվտանգ և պատշաճ կերպով օգտագործելու իրավունքը։

Այս դեպքում և՛ ընկերությունը, և՛ մունիցիպալիտետը պարտավոր են բնակչության համար ստեղծել համապատասխան պայմաններ, որոնք անհրաժեշտ են բնականոն կյանքի և զարգացման համար։ Կապ չունի՝ ընկերությունը բնակիչների հետ ունի հանքաքարի արդյունահանման պայմանագիր, թե ոչ։

Բացի այդ, ըստ քաղաքացիական օրենսգրքի, պայմանագիրն անօրինական է համարվում, երբ անձին տարբեր հանգամանքներից ելնելով հարկադրվում է համաձայնվել նման գործարքի, ինչը նրան դնում է գործարքի մյուս կողմի համեմատ անհավասար պայմաններում և վտանգում նրա կյանքն ու առողջությունը։

Հաշվի առնելով Ճիաթուրայի բնակչության ծանր վիճակը, ընկերության մենաշնորհային վիճակը և անպատժելիությունը՝ ստորագրված պայմանագրերը չեն արտահայտում բնակչության իրական կամքը և կնքվել են անելանելի իրավիճակի պատճառով։ Ուստի յուրաքանչյուր նման պայմանագիր կարող է դիտվել որպես անօրինական, անբարոյական գործարք և անվավեր ճանաչվել»։

Ընկերություն՝ առանց վերահսկողության

Անկախության վերականգնումից հետո մանգան արդյունահանելու բացառիկ իրավունքը պատկանում էր պետությանը։ 2006 թվականին «Ճիաթուր Մանգանում» ընկերությունը աճուրդով վաճառվեց լիցենզիայի հետ մեկտեղ։

Ձեռնարկության մասնավոր սեփականատեր դարձավ ուկրաինական «Պրիվատ Գրուպը»։ Իշխանափոխությունից հետո՝ 2013-2017 թվականներին, շրջակա միջավայրին հասցված վնասի համար, ընկերությունը տուգանվել է 416 մլն լարիով։ Այս պատրվակով 2017 թվականին պետությունը երեք տարով ընկերությունում նշանակեց հատուկ կառավարիչ՝ նախկինում ֆինանսական հանցագործությունների համար հետախուզման մեջ գտնվող և «Վրացական երազանքի» մերձավոր Նիկոլոզ Չիքովանիին։ Չիքովանիի նշանակումից հետո ընկերության գրեթե կես միլիարդ լարի տուգանքը զրոյացվեց։

Հատուկ կառավարչին հանձնարարվել էր կատարել 14 պայման, որոնցից կարևորներից մեկը բաց քարհանքի տարածքի բարելավումն էր։ Երեք տարով նշանակված կառավարչի պաշտոնավարման ժամկետը 2020 թվականին երկարացվել է, քանի որ նա չի կարողացել կատարել իր պարտավորությունները։

Միայն 6 տարի անց ընկերությունը հայտարարեց, որ իրականացվել է փորված տարածքների մի մասի տեխնիկական և կենսաբանական ռեկուլտիվացիա։

Այսպես կոչված ռեկուլտիվացված տարածքներն ուսումնասիրեցինք բնապահպանության փորձագետ Նինո Գուջարաիձեի հետ միասին։ Ընկերությունը սալորի տնկիները տնկել է անմիջապես ժայռերի և քարերի մեջ։

Օրենսդրության համաձայն՝ մինչ հանքարդյունաբերական աշխատանքները սկսելը, ընկերությունը պարտավոր էր հեռացնել և կազմակերպել հողի բերրի շերտի՝ հումուսի պահեստավորումը։ Աշխատանքներն ավարտելուց հետո նա պետք է նախ կատարեր տեխնիկական ռեկուլտիվացիա, այսինքն՝ հարթեցներ փոսերը և ետ վերադարձներ պահված բերրի շերտը։ Ընկերությունը տարիներ շարունակ աշխատում է այս պարտադիր կանոնների խախտմամբ և հարյուրավոր հեկտարների վրա ոչնչացնում է հումուսը։

«Մեկ սանտիմետր հողի բերրի շերտ ձևավորվելու համար հարյուր տարի է պետք։ Բնությունը պետք է աշխատի մեկ դար առանց միջամտության, իսկ եթե խանգարես, այդ հարյուր տարին կդառնա երկու հարյուր, երեք հարյուր տարի։ Երկրակեղևը պետք է նորից սկսի իր պատմությունը, որպեսզի ստեղծի նույն էկոհամակարգը, որը ոչնչացվել է:

Հանքաքարի արդյունահանումը բազմաթիվ բացասական հետևանքներ ունի: Այս հանքարդյունաբերությունը սկսվում է քարհանքի բացումից, ինչը նշանակում է, որ միջուկին հասնելու համար պետք է ոչնչացնել այն ամենը, ինչ կա գետնի վերևում և ներքևում»,- ասում է կենսաբազմազանության փորձագետ Իրակլի Մաճարաշվիլին։

Քանի դեռ «Ջորջիան Մանգանեզը» ղեկավարվում է պետության կողմից նշանակված հատուկ ղեկավարի կողմից, ընկերության գործունեությունն այլևս չի ստուգվում բնապահպանական վերահսկողության վարչության կողմից։ Ուստի ավելի ստույգ վիճակագրություն չկա շրջակա միջավայրին հասցված վնասի չափի մասին, թե վերջին 6 տարում որքանով է ավելացել 416 մլնի վնասը։ Միայն գիտենք այն, որ բաց հանքարդյունաբերության տարածքը առնվազն կրկնապատկվել է։

Անտառապատ տարածքներում հանքարդյունաբերության համար անհրաժեշտ է հատուկ թույլտվություն կամ կոնկրետ տարածքի անտառային կարգավիճակի չեղարկում: «Կանաչ այլընտրանքի» հետազոտության համաձայն՝ մինչև 2021 թվականը կարգավիճակի չեղարկում չի եղել, իսկ հետագա տարիների մասին Անտառային գործակալությունը տեղեկատվություն չի տրամադրում։ Ինչ վերաբերում է հատուկ ծառահատումներին, ապա պաշտոնական տվյալներով 2017-2023 թվականներին հատուկ ծառահատումների իրավունք չի տրվել։

Տագնապալի աղտոտված գետ

Հատուկ ղեկավարի համար սահմանված 14 պայմաններից ևս մեկ հիմնական պարտավորությունը Կվիրիլա գետն աղտոտումից պաշտպանելն էր։ Անզեն աչքով էլ կարելի է տեսնել, թե ինչպես է կատարվել այս խոստումը։

«Վերջին տարիներին ոչ ոք սպիտակ Կվիրիլան չի տեսել նույնիսկ մեկ ժամով», - ասում է Միխեիլ Իմեդաձեն, Ճիաթուրայի Ձկնորսների ակումբի ղեկավարը:

«Ջորջիան Մանգանեզի» Ճիաթուրայի լեռնահարստացման կոմբինատի գործարաններից ոչ մեկը չունի գործող մաքրման կառույց։ Բոլոր կայանները շարքից դուրս են եկել։ Գետը մինչև մաքրման կայաններին մոտենալը դեղնավուն է։ Մանգանի լվացման խառնուրդի գետը լցվելուց հետո այն դառնում է մուգ սև:

Պետական կարգավորողները ջուրը չեն ստուգում այն ​​գյուղերում, որտեղ մանգանի բաց եղանակով արդյունահանման պատճառով ամենավատ վիճակն է։ Ուստի «Մթիս Ամբեբի»-ն Կվիրիլա գետից ջրի նմուշներ է վերցրել ու հետազոտության համար ներկայացրել Շրջակա միջավայրի և գյուղատնտեսության նախարարությանը պատկանող պետական ​​լաբորատորիա։ Պատասխանում կարդում ենք.

«Նմուշը պարզվել է, որ շատ կեղտոտ է և չի կարող վերլուծվել լաբորատորիայում առկա գործիքների և մեթոդների միջոցով»:

Նույն մեթոդին է դիմել «Ճիաթուրայի էկոլոգիական ակումբը»։ Նրանց կողմից վերցված նմուշներն ուսումնասիրվել են Թբիլիսիի պետական ​​համալսարանի լաբորատորիայում և եզրակացվել է, որ Կվիրիլա գետը և նրա վտակները տագնապալի աղտոտված են ծանր մետաղներով։

Ճիաթուրա քաղաքում Կվիրիլա գետից վերցված նմուշներում մանգանը թույլատրելի կոնցենտրացիան գերազանցում է 42 անգամ, 147 անգամ Զեստափոնի քաղաքի մոտ, 3 857 անգամ՝ Կվիրիլայի աջ վտակից մինչև Բոգիրիսծղալի գետի հատվածում, այսպես կոչված «Ցոփիի» հատվածում՝ 647 անգամ, կապարը գերազանցում է 8-12 անգամ, նիկելը 41 անգամ, կոբալտը 12 անգամ, ցինկը 1 361 անգամ:

«Թունավորում ենք գյուղը, քաղաքը, Ճիաթուրայի, Զեստափոնիի շրջանները, որոնցով հոսում է Կվիրիլան»,- ասում է Ճիաթուրայի Ձկնորսների ակումբի ղեկավարը՝ հավելելով, որ վերջին տարիներին Կվիրիլայում մի քանի տեսակի ձուկ է անհետացել։ «Այստեղից աղտոտված գետը միանում է Ռիոնիին։ Կենդանիները կխմեն, թե դրանով դաշտերը կոռոգեն, ամեն ինչի համար վնասակար է։ Երբ ջուրը գոլորշիանում է, օդը թունավորվում է»:

Կառավարությունը թաքցնում է փաստաթղթերը

Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը Վրաստանում օդի որակը գնահատում է 2018 թվականից։ Վրաստանի Սահմանադրության հետ մեկտեղ Օրհուսի կոնվենցիան նույնպես պարտավորեցնում է գործակալության հետազոտության արդյունքների հրապարակայնությունը։ Այդուհանդերձ, պետական ​​գերատեսչությունները մեզ տեղեկություն չեն տրամադրել Ճիաթուրայում օդի որակի մասին։ Որպես պատճառ նշեցին, որ այս նյութերը քրեական գործի մաս են։ Դատախազությունում իսկապես մի քանի գործ է հարուցվել «Ջորջիան Մանգանեզի» գործունեությամբ մթնոլորտային օդի աղտոտվածության փաստերով, սակայն մինչ օրս դրանցից ոչ մեկը չի հետաքննվել։ «Մթիս Ամբեբի»-ն օդի որակի տվյալները ստանալու համար արդեն դիմել է դատարան։

Շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարությունից մեր կողմից ոչ պաշտոնապես ձեռք բերված փաստաթղթերից մեկը բացահայտում է, որ Ճիաթուրայում «Ջորջիան Մանգանեզի» գործունեության արդյունքում առաջացած փոշու պարունակությունը գերազանցում է թույլատրելի կոնցենտրացիան, որն առաջացնում է մթնոլորտի աղտոտում։

Իթխվիսի՝ գյուղ, որին գետինը կուլ է տալիս

Ճիաթուրայի մունիցիպալիտետում մարդկանց վտանգ է սպառնում ոչ միայն օդից, այլև գետնի տակից։

Գիորգի և Գուլնարա Մեգրելիշվիլիների տունը Իթխվիսիում կանգնած է եղել հենց այն տեղում, որտեղից հիմա հսկայական ճեղք է սկսվում։ Տունը, ավտոտնակը, անասնագոմը, ամբարները և այն ամենը, ինչ նրանց էր պատկանում, այժմ թաղվել է հողում։

Իթխվիսի գյուղում մանգանը արդյունահանվում է ստորգետնյա հանքերից։ Գյուղի տակ կա հանքերի ցանց։ Գիորգի Մեգրելիշվիլիի տան վրա ճեղքեր են առաջացել մի քանի տարի շարունակ, իսկ անցած տարվա մարտին մոտավորապես 800 մետր երկարությամբ հողային զանգվածը փլվեց ու ամբողջովին թաղեց տունը։ Սա Իթխվիսիի միակ ավերված տունը չէ։

Ավերվածության տարածքը կազմում է 40 հա։ 20 տուն հիմնովին ավերված է կամ անբնակելի, իսկ 86 ընտանիք գտնվում է ռիսկային գոտում։

Իթխվիսիի աղետին պետության պատասխանը եղել է հերթական հանձնաժողովի ստեղծումը, որը պետք է պարզեր ավերածությունների իրական պատճառները։

Պետական ​​հանձնաժողովի եզրակացության համաձայն՝ «Ջորջիան Մանգանեզը» պատասխանատվության չի ենթարկվել։

Արդարության որոնման ճանապարհին գյուղը մի քանի ակցիա է անցկացրել Ճիաթուրայի քաղաքապետարանի մոտ։

Ապացույցներ, որոնք բացահայտում են «Ջորջիան Մանգանեզին»

Ճիաթուրայի քաղաքապետ Գիվի Մոդեբաձեն Իթխվիսիի աղետը հետաքննող պետական ​​հանձնաժողովի անդամ է, ավելին՝ այս հանձնաժողովի նախագահի տեղակալն է։ Որպես տների ավերման պատճառ նա նշում է սողանքը, որը հանձնաժողովն իր եզրակացության մեջ բացառել է. «մեծ հավանականությամբ հողի փլվելու վրա ազդել է հանքարդյունաբերության գործոնը, այլ ոչ թե բնական գործոնով ակտիվացած տիպիկ սողանքային գործընթացը», - ասվում է հանձնաժողովի եզրակացության մեջ։

Պետական ​​հանձնաժողովը չի հերքում, որ Իթխվիսիում հողի շերտի փլուզումը պայմանավորված է մանգանի արդյունահանման աշխատանքներով, սակայն որպես պատճառ նշում է 1970-80-ականների արդյունահանումը և կտրականապես բացառում է «Ջորջիան Մանգանեզ» ընկերության պատասխանատվությունը։ Այս ընկերությունը Ճիաթուրայում հանքաքար է արդյունահանում 2007 թվականից։

Ճիաթուրայի քաղաքապետի խոսքով՝ «հետազոտությունները պարզել են, որ 2007 թվականից հետո «Ջորջիան Մանգանեզը» այդ տարածք չի մտել և հանքաքար չի արդյունահանել։ Ոչ ոք չի ասում, որ հանքաքար չի արդյունահանվել, իհարկե արդյունահանվել է, բայց արդյունահանվել է 2007 թվականից առաջ»:

«Մթիս Ամբեբին» մի քանի ապացույցներ է գտել, որոնք հաստատում են, որ «Ջորջիան Մանգանեզը» վերջին տարիներին նույնպես հանքաքար է արդյունահանել գյուղի տակից։ Բոլոր փաստաթղթերը ստորագրված են ընկերության ղեկավարության կողմից:

• «Շուքրութի հանքավայրի տնօրինությունը տեղեկացնում է, որ Իթխվիսի գյուղի և Շուքրութի գյուղի բնակիչներին պատկանող հողատարածքի տակ ստորգետնյա արդյունահանմամբ մանգանի հանքաքար ենք արդյունահանում։ 2007 թ.»,
• «Ջորջիան Մանգանեզ» ՍՊԸ-ի հանձնաժողովը տեղում պարզել է, որ Շուքրութիի հանքավայրը ստորգետնյա հանքարդյունաբերական աշխատանքներ է իրականացնում Բուչու Մեգրելիշվիլիի հողամասում։ 2008 թ.»,
• «Ձեր սեփականության տակ գտնվող տնամերձ հողամասի տակ ընթանում է «Ջորջիան Մանգանեզ» ՍՊԸ-ի Ճիաթուրայի լեռնահարստացման կոմբինատի Պատարիձեի (Իտխվիսի) հանքավայրի ստորգետնյա հանքարդյունաբերական աշխատանքներ: 2010թ.»,
• «Ջորջիան Մանգանեզ» ՍՊԸ-ի Շուքրութի հանքավայրի տնօրինությունը տեղեկացնում է, որ Իթխվիսի գյուղում բնակվող Թեյմուրազ Մեգրելիշվիլիին պատկանող հողամասի տակ ստորգետնյա արդյունահանման աշխատանքներով մանգանի հանքաքար ենք արդյունահանում։ 2013 թվական»։

Պետական ​​հանձնաժողովը գործի վրա աշխատել է չորս ամիս, և չնայած այս բոլոր ապացույցների հասանելիությանը, եզրակացության մեջ գրել են. «Փլուզումը պետք է առաջանա մի քանի գործոնների համակցությամբ, այն է՝ անցյալ դարի տարբեր ժամանակաշրջաններում ստորգետնյա հանքարդյունաբերության արդյունքում առաջացած դատարկությունները, ապարների անկայուն բնույթը, առատ մթնոլորտային տեղումները»։

«Ուզում են անձրևին մեղադրեն, ուզում են՝ ձյանը։ Այդքան տեղումներ չեն եղել»,- Սեյսմիկ մոնիտորինգի ազգային կենտրոնի տնօրեն Թեա Գոդոլաձեն բացառում է նաև երկրաշարժերի ազդեցությունը ավերածությունների վրա, ինչը պետական ​​հանձնաժողովն ամբողջությամբ չի հերքում։

Երկրի գլխավոր սեյսմոլոգը վաղուց է հետևում այս տարածաշրջանի իրադարձություններին և զարմացած է, թե վերջին մեկ տարում ինչքան է արագացել փլուզումների գործընթացը. «Այնքան արագ են դատարկել ու այնքան սխալ է տեղի ունեցել արդյունահանումը, թունելը թողել են առանց սյուների, ինչի հետևանքով միանգամից փլվել է։ Սա անցյալ դարի 70-90-ականների արտադրության արդյունք չէ, նոր է, վերջին շրջանից»։

Պետական ​​հանձնաժողովի կողմից «Ջորջիան Մանգանեզին» պատասխանատվության չենթարկելը և որպես հողի շերտի փլուզման պատճառ բնական աղետը նշելը բեռ է դառնում հարկատուների համար։ Տուժած ընտանիքներին բյուջեից վճարվում է էկոմիգրանտի 30 000 լարի փոխհատուցում։ Ճիաթուրայի քաղաքապետարանը տրամադրում է նաև փոխհատուցման երկրորդ մասը, որը կախված է վնասի չափից և որոշվում է Սամխարաուլիի փորձաքննությամբ։ Ըստ տուժածների՝ փոխհատուցումը շատ ավելի ցածր է, քան ոչնչացված գույքի շուկայական արժեքը։

Այս հետաքննական ռեպորտաժի վրա աշխատելիս «Մթիս Ամբեբի»-ն մի քանի անգամ փորձել է հանդիպել «Ջորջիան Մանգանեզի» պետական ​ղեկավարի հետ։ Բոլոր փորձերն անհաջող են ավարտվել։

Նիկոլոզ Չիքովանին չի ներկայացել նաև 2023 թվականի ապրիլի 7-ին տեղի ունեցած Ճիաթուրայի քաղաքային խորհրդի նիստին, որտեղ նրան սպասում էին քաղաքային խորհրդի անդամները, քաղաքացիները և հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Չիքովանին նրանց ուղղված նամակում գրել է, որ հաշվետու չէ ինքնակառավարման մարմնին։

Լռություն - համակարգի արդյունքը

«Ջորջիան Մանգանեզն» ունի մոտ 6 000 աշխատակից։ Ճիաթուրայի գրեթե յուրաքանչյուր ընտանիքի առնվազն մեկ անդամ աշխատում է մանգանի արդյունահանման ոլորտում: Հանքից ստացվող աշխատավարձը հաճախ միակ եկամուտն է։ Աշխատանքը կորցնելու վախի պատճառով նրանք չեն համարձակվում կոնֆլիկտի մեջ մտնել գործատուի հետ։

Չնայած դրան, Շուքրութիի բնակիչները մի քանի անգամ բողոքի ակցիաներով արձագանքել են «Ջորջիան Մանգանեզի» անվերահսկելի գործունեության պատճառած վնասին՝ ավերված տներին, ճաքճքված եկեղեցուն, փլված գերեզմաններին և մարդկանց ունեցվածքի ոչնչացմանը։ Առաջին անհնազանդությանը հաջորդել է պետական ​​ռեպրեսիան։ Գյուղը զիջել է, հանքի պիկետը վերացվել, բայց այս փոխզիջումը ակնհայտ արդյունք չի տվել։ Բնակչությունը նոր բողոքի ակցիա է նախատեսել։ Հանրահավաքից մի քանի ժամ առաջ ոստիկանությունը ստուգայց է կազմակերպել Շուքրութիում։ Գիորգի Նեփարիձեին նախ ասել են, որ նրան հարցաքննելու են որպես վկա, իսկ հետո անհեթեթ մեղադրանքներ են ներկայացրել։ Գիորգին երկու տարի շարունակ մեղադրյալի կարգավիճակ է ունեցել, նրա գործով դատարանում 26 նիստ է կայացել։ Ի վերջո նա արդարացվել է։

Ամենաաղմկոտ և երկարատև բողոքը մի քանի շուքրութցիների 150 օր շարունակվող ակցիան էր։ Գիորգի Նեփարիձեի օրինակը հստակ ցույց է տալիս, թե ինչպես է համակարգը պատժում այն ​​մարդկանց, որոնք բացահայտորեն համարձակվում են պայքարել իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար, և ինչպես են համաձայնեցված գործում պետական ​​կառույցները պաշտոնապես մասնավոր ընկերությունների շահերը պաշտպանելու համար:

«Ջորջիան Մանգանեզը» Վրաստանի խոշորագույն հանքարդյունաբերողն է, ամենահարուստ ընկերությունն է՝ հարյուրավոր միլիոնների շրջանառությամբ և տարեկան 96 միլիոն շահույթով։ Իսկ տարածաշրջանը, որտեղ այն գործում է, երկրի ամենաաղքատ շրջաններից է։ Ճիաթուրայի մունիցիպալիտետի յուրաքանչյուր երրորդ անձը սոցիալապես անապահով է և ստանում է կենսապահովման նպաստ։

Սարսափելի է տեսնել անապատ դարձած դաշտերը, ճահճացած ու թաղված գյուղերը, բայց ավելի սարսափելի է այն գիտակցումը, որ այս ամենը դեռ երկար տարիներ կանգ չի առնի։ Լիցենզիայի պայմանների համաձայն՝ «Ջորջիան Մանգանեզը» հանքաքարի արդյունահանումը կշարունակի մինչև 2047 թվականը։

Հեղինակներ՝ Գելա Մթիվլիշվիլի, Իագո Գոգիլաշվիլի