Ձամիի հովիտը դարձել է հոգևորականների միջև հանցավոր վեճերի հիմնական վայրը։ Ռուիս-Ուրբնիսիի թեմում պատսպարվում են ծանր հանցագործությունների համար հետախուզվողները, այդ թվում՝ ՆԳՆ աշխատակցին դիտավորյալ սպանության համար հետախուզվողը։ Այս վանքերը գտնվում են մետրոպոլիտ Իոբ Աքիաշվիլիի հովանավորության ներքո։ Նրա օրհնությամբ քահանաները հովտում միլիոնավոր քառակուսի մետր մակերեսով հողատարածքներ են ձեռք բերել, իսկ ճնշված տեղի բնակիչները լքում են այդ վայրը։
«Մի դեպք է եղել, որ հորեղբորս երեխայի հետ գնացել եմ մոշ հավաքելու։ Ճանապարհին մոլորվել եմ ու պատահական մտել դրանց մեջ, այսինքն՝ եկեղեցու հոգևորականների թագավորության մեջ, չգիտեմ ինչ են կոչվում... Հետո ասացին՝ սատանան է գալիս, սատանան։ Այսինքն սատանաներ էին կոչում աջարներին: Իսկ երբ մոտեցա, ասացին՝ թու սաթանա, թու սատանա։ Ես նրան ասացի՝ ո՞ւմ են սատանա անվանում, որ մեզ վիրավորում են։ Մենք շատ լուրջ վիճեցինք։
Այս ամենի մասին Նուգզար Դաբրունդաշվիլին, Քարելիի մունիցիպալիտետի փոխքաղաքապետը բացեէբաց խոսել է. «Ցավոք, մեզանից փախան նաև աջարները։ Մեզ մոտ շատ քիչ է մնացել։ Հոգևորականները շատ էին ճնշում նրանց։ Ինչպես գիտեք, Ձամիի հովիտը լի է վանքերով և եկեղեցիներով»։
Ի՞նչ է կատարվում Ձամիի հովտում․ այս հարցը տարիներ շարունակ լսվել է, բայց մինչ օրս մնում է անպատասխան։
«Այն, ինչ պետք է լինի եկեղեցում, ինչ պետք է լինի վանքերում, ինչ պետք է լինի վանականների և միանձնուհիների կյանքում, այնտեղ տեղի չի ունենում», - ասում է աստվածաբան Գոչա Բարնովը։
Վերլուծաբան Լելա Ջեջելավան կարծում է, որ Իոբ Աքիաշվիլին «պատրատսվում է»։
«Նա ինչ-որ կերպ փորձում է մոբիլիզացնել, այսինքն՝ պատրաստել բանակ՝ կենդանի ուժ։ Ձամիի հովտում ապրող վանականները կմրցեն «Այսաֆի» ծրագրի հետ, այսինքն՝ ուսուցման ու զինման ծրագրի հետ ցանկացած զենքի կիրառման առումով», -ասում է աստվածաբան Միրիան Գամրեկելաշվիլին։
Ինչի՞ համար է պատրասվում մետրոպոլիտ Իոբ Աքիաշվիլին
Որպես աշխարհական՝ Էլգուջա Զուրաբի Աքիաշվիլին պատրիարքի համագյուղացին է՝ Սնո, Կազբեգի։ Մետրոպոլիտ Իոբի եկեղեցական կյանքը սկսվում է դեռևս 70-ականների վերջից Սիոնիի տաճարում եկեղեցական սպասավորությամբ։ Աքիաշվիլին քայլ առ քայլ անցնում է հիերարխիկ փուլերը և արդեն 1989 թվականի ամռանը որպես միսիոներ մեկնում է Աջարիա։
«90-ականներին, երբ նա Բաթումիում գործող մետրոպոլիտ էր, բավականին մեծ փողերի ու ֆինանսների սեփականատեր էր, Սինոդում բավականին ազդեցիկ անձնավորություն։ Այնպես որ, Իոբ Աքիաշվիլին և նրա հոգևորականները շատ ազատ էին գործում Բաթումիում, և նրանք ունեին շատ բիզնես և եկամուտ, քանի որ Բաթումին նավահանգստային քաղաք է, և բնականաբար նա սերտ կապեր կունենար տարբեր նավահանգստային բիզնեսների հետ։ Հետո այնպես եղավ, որ նրան փոխարինեց պատրիարքի եղբորորդին՝ Դիմիտրին, իսկ Իոբին տեղափոխվեց Ռուիս-Ուրբնիսի թեմ»,- ասում է աստվածաբան Գոչա Բարնովը։
1989 թվականի ապրիլի 19-ին Աջարիայում մեծ ողբերգություն տեղի ունեցավ։ Խուլոյի Ծաբլանա գյուղում անսպասելի սողանքը 23 մարդու կյանք խլեց։ Վտանգավոր դարձավ նաև այլ վայրերում ապրելը, ինչի պատճառով տեղացիները դարձան էկոմիգրանտ։ Այդ ժամանակ շատ աջարներ վերաբնակեցվեցին Ձամիի հովտում։ Գվերձինեթի գյուղը դարձավ բնական աղետից տուժածների գլխավոր ապաստանը։
«Այն ժամանակ քահանաներ չկային։ Նրանք ընդհանրապես չկային։ Հանգստություն կար, շատ լավ խաղաղություն, կենսուրախություն։ Լավ երիտասարդություն էր։ Մի խոսքով, ուրիշ էր»,- հիշում է Գվերձինեթիի բնակիչ Մարիամ Սխուլուխիան։
2021 թվականին Պետական անվտանգության ծառայությունից արտահոսած ֆայլերում նկարագրված է Ուրբնիսիի մետրոպոլիտ Իոբի Աքիաշվիլիի և Կինցվիսիի «Ողջամիտ ավազակ» հայրական վանքի առաջնորդ, վարդապետ Սաբա Զղենտիի զրույցը։ Աքիաշվիլին նշում է, որ Ձամիի հովիտը «Աթոնիի լեռան» նման կրոնական նշանակություն ունի, ինչ աշխարհում նմանը չունեցողներից է, և ելնելով դրանից՝ իշխանությունները պետք է արգելեն հողատարածքների օտարումը հովտում գտնվող մասնավոր անձանց։
«Ժամանակին Վեհափառ Հայրապետը Ձամիի հովտում էր։ Այն ժամանակ Ձամիի հովիտը դատարկ էր։ Փաստացի, Գվերձինեթի գյուղն էլ էր դատարկ, շատ հավանեց, նամակ գրեց, որ ամբողջ Ձամիի հովիտը պետք է հանձնվի Պատրիարքարանին։ Բայց այն ժամանակվա իշխանությունը դա չարեց, հրաժարվեց։ Հետո մենք ոտքի կանգնեցինք, մենք՝ թեմը, գնեցինք այս տարածքները և այսօր այդ վայրերում վանքեր են կառուցվել։ Եկեղեցու հողը ազգի հողն է»,- ասում է Մրովել-Ուրբնելիի մետրոպոլիտ Մեուփե Իոբին։
Ո՛չ, այս հողը ոչ միայն ազգին, այլ նույնիսկ թեմին չի պատկանում։ Սա կարելի է քննարկել նույնիսկ ընդամենը մի քանի քահանաների օրինակով։
- Ստեփան (Գիորգի) Կորինթելի՝ Քարելիի Սուրբ Նիկոլոզի անվան տաճարի առաջնորդը։ Նրան է պատկանում 7 959 314 քմ արոտավայրեր, մարգագետիններ, գյուղատնտեսական և այլ տեսակի (անշարժ) գույք։
- Սաբա Ժղենտի վարդապետ՝ «Ողջամիտ ավազակի» անվան հայրերի վանքի առաջնորդ՝ 1 000 000 քմ, Քարելի, Շվանո լեռ,
- Կինծվիսիի հայրական վանքի առաջնորդ Կոբա Կոբաիձեին է պատկանում Քիմանաանթկարի, Գվերձինեթի և Էլբաքիանթկարի գյուղերում առկա 124 034 քառակուսի մետր։
- Նեոփիտե վարդապետ Դաշնիանի՝ 9 823 քառակուսի մետր հողատարածքներ՝ նույն թեմում։
Հանրային ռեգիստրում կան նաև Ռուիս-Ուրբնիսիի թեմի մի քանի այլ հոգևորականների սեփականությունները։
- Մթիս Ամբեբի. «Ինչպե՞ս է ստացվել, որ ձեր թեմի քահանաներն ու միանձնուհիները միլիոնավոր քառակուսի մետր հողատարածքներ ունեն»:
- Մեուփե Իոբ. - «Դուք սխալ տեղեկություններ ունեք։ Դա այդպես չէ»:
Այն բանից հետո, երբ մենք մետրոպոլիտին անուններով թվարկեցինք, թե ով և որքան հող ունի Ձամիի հովտում, և որ մենք այդ փաստաթղթերը հանել ենք հանրային ռեգիստրից, մեուփեն փոխեց իր պատասխանը:
Մեուփե Իոբ․ «Ինչու է դա տեղի ունենում, որովհետև կառավարությունը մեզ չի տալիս... դիմել ենք վանքերին տալու խնդրանքով։ Սրանք իրականում վանքերինն է։ Համարե՛ք այն վանքի տարածքը»։
Մեուփե Իոբին հարց ուղղեցինք նաև Ձամիի հովտի բնակիչների մասին։
Մեուփե Իոբ․ «Ընդհակառակը, մենք նրանց կողմից հալածված ենք։ Եգիպտացորեն ցանեցինք, եգիպտացորենն ավերվեց։ Նրանք չեն ուզում անասուններին հովել։ Նրանք չեն ուզում կովերին արածեցնել։ Նրանք ուզում են, որ անասուններն ազատ տեղաշարժվեն»:
Այս զրույցի ընթացքում կապն անջատվեց, իսկ մետրոպոլիտի հեռախոսն անջատվեց։ Ուզում էինք ավելի շատ հարցնել թեմում առկա քրեական խնդիրների մասին։ Մի քանի ժամ անց անհայտ անձը պատասխանեց մեուփեի հեռախոսին և ասաց, որ առաջիկա երեք օրերին ինքը կօգտագործի մետրոպոլիտի հեռախոսը, և Իոբ Աքիաշվիլին այլևս չի կարողանա խոսել մեզ հետ:
«Երբ եկեղեցին ցանկանում է օրինականացնել տարածքները, շենքերի հետ մեկտեղ, հաճախ վկայակոչում են պատմական փաստաթղթերը։
Ինչ-որ պատմական փաստաթղթում, օրինակ, Բեքա Աղբուղայի օրենքում կամ Ռուիս-Ուրբնիսիի ժողովի ակտերում ասվում է, որ այս կամ այն վանքին պատկանում է այսինչ տարածքը, կամ այս և այն թագավորը, ֆեոդալը ժամանակին նվիրել է այս և այն կալվածքը: Եկեղեցու այսօրվա ներկայացուցիչները այս կալվածքը հայտարարում են որպես իրենց սեփականությունը։
Արոտավայրերը, անտառները, որոնք գյուղացիներն օգտագործում էին, անցել են եկեղեցու ձեռքը»,- Եկեղեցու պատմության հետազոտող Նուգզար Պապուաշվիլին նկարագրում է հոգևորականների հողերի սեփականության սխեման։
Այդ պատճառով արդեն մեկ անգամ գաղթած աջարները ստիպված էին երկրորդ անգամ գաղթել սեփական երկրում։
«Ապրանք ունեին, բայց չգիտեին՝ որտեղ արածեցնեին։ Եկեղեցին քշում էր։ Նրանց այլևս թույլ չէին տալիս գնալ արոտավայրեր։ Ընդհանրապես բոլորին փակել էին», - Գվերձինեթի գյուղում գրեթե ոչ ոք չի համարձակվում Մարիամ Սխուլուխիայի պես ազատ խոսել։
Այն քչերից, որը համարձակվել է բացահայտ խոսել, Քարելիի փոխքաղաքապետն էր։
- Նուգզար Դաբրունդաշվիլի, Քարելիի մունիցիպալիտետի փոխքաղաքապետ. Հենց այդտեղ եղավ այդպես։
- Լրագրող. Ի՞նչ է նշանակում ճնշման ենթարկել, ինչպե՞ս են ճնշել, կրոնական հողի վրա՞։
- Նուգզար Դաբրունդաշվիլի, Քարելիի մունիցիպալիտետի փոխքաղաքապետ. Հա էլի, և ոչ միայն կրոնական հողի վրա։ Կներեք, վերջացնեմ այս թեմայի շուրջ խոսելը։
Այս եթերից մի քանի օր անց Նուգզար Դաբրունդաշվիլին հրաժարական տվեց, սակայն նա բացահայտ չնշեց հեռանալու պատճառը։
Մրովել-Ուրբնելիի մետրոպոլիտ, Մեուփե Իոբի. «Նա ինքն է հեռացել պաշտոնից, ոչ ոք չի ազատել նրան աշխատանքից»։
Ձամիի հովիտ – Սև Վանդեա
Դարձյալ ՊԱԾ-ից արտահոսած ֆայլերում 3-րդ Տեխնիկական-օպերատիվ ստորաբաժանման հաշվետվության մեջ կարդում ենք. «Ստորաբաժնի աշխատանքի արդյունքում արձանագրվել է Ի. Աքիաշվիլիի կողմից հետախուզվողներին վանքերում ապաստանելու փաստեր։ Աքիաշվիլին հեշտությամբ դրական հայացքներ է ձևավորում նախկին բանտարկյալների նկատմամբ, որոնց նա կարճ ժամանակում կրոնական աստիճաններ է շնորհում՝ անկախ նրանց անցյալից և ապրելակերպից։ Քահանա Դիոնիսե Կոխրեիձեն քրեակատարողական հիմնարկից հեռացել է նրա առաջարկությամբ։ Նշված անձը պատիժ էր կրում ՆԳՆ աշխատակցի սպանության համար։ Ազատ է արձակվել այսպես կոչված թևնոցով։ Նա կալանավորվել էր 2012 թվականին, դրանից առաջ տարիներ շարունակ, չնայած հայտարարված հետախուզմանը, թաքնվում էր Աքիաշվիլիին ենթակա վանքերից մեկում»։
«Մարդիկ, ովքեր ներում են ստացել կամ հնարավորինս խուսափել են բանտից, դարձել են եկեղեցիների և վանքերի բնակիչներ, ինչը հանգեցրել է հանցավոր մտածելակերպի։ Կարծիքների տարբերության պատճառով հեռուստատեսությամբ տեսանք, որ մի վարդապետը մյուս վարդապետի հետ չի կարողանում բաժանել հողը, և երկու տարբեր վանքերի առաջնորդների միջև առճակատում է տեղի ունեցել»,- հիշում է աստվածաբան Լևան Տատուրաշվիլին։
Կինծվիսիի վանքի վանահայր Կոբա Կոբաիձեն ինքնաձիգով կրակել է վարդապետ Սաբա Ժղենտիին։ Ժղենտին մահից փրկվել է թեթև վերքով։ Չնայած ծանր մեղադրանքներին, որոնք ներառում էին սպանության փորձ և ապօրինի զենք գնել, պահել և կրել, պետությունը ստորագրությամբ ազատ արձակեց Կոբաիձեին և նա խուսափեց երաշխավորված 7-ից 15 տարվա ազատազրկումից:
2011 թվականին ՆԳՆ-ն հատուկ գործողություն է իրականացրել Կինծվիսիի վանքի մոտ և, իրենց իսկ հայտարարության համաձայն, զինված խումբ է ձերբակալել։ Ռուսաստանում գտնվող ներքին գործերի նախկին նախարար Թեմուր Խաչիշվիլին անմիջական կապի մեջ է եղել այս խմբի հետ և ղեկավարել է այն։ Նախարարության տեղեկություններով՝ խմբի «զինված աջակցությունը» պետք է ցուցաբերվեր մայիսի 26-ին Ռուսթավելիում՝ «Ժողովրդական հավաքի» կազմակերպած բողոքի ցույցի ցրման ժամանակ։
Գոչա Բարնով, աստվածաբան. «Օրինակ, 2011 թվականին այս թեմի հետ կապված լուրջ սկանդալներ եղան։ Հենց Կինծվիսիում զենքի պահեստ կար։
Այն ժամանակվա մամուլը հաղորդում էր, որ ներքին գործերի նախարարությունը երկու օր առաջ գործողություն է իրականացրել և ձերբակալել 30 մարդու։ Նրանցից 5 հոգևորական է եղել, սակայն շուտով ազատ է արձակվել։
Գոչա Բարնով, աստվածաբան. «Այս ամենը տեղի է ունենում քո թեմում, քո վանքերում, և դուք՝ որպես քահանայապետ, որևէ արձագանք չունեք այս կապակցությամբ»:
Սակայն շատ շուտով մետրոպոլիտն իսկապես արձագանքեց, բայց ոչ կրոնական, այլ քաղաքական։ 2012 թվականին մետրոպոլիտ Իոբին խորհրդարանական ընտրություններից երեք ամիս առաջ ամբիոնից հայտարարեց. «Եթե այս կառավարությունը մնա հաջորդ ընտրություններից հետո, Վրաստանը կդադարի գոյություն ունենալ»։
Լևան Տատուրաշվիլի, աստվածաբան. «Այդ Իոբին այն քահանայապետն է, ով առյուծի բաժինն է ներդրել այսօրվա կառավարության գալու համար»։
[2022 թվականի հոկտեմբերին, ըստ Գլխավոր դատախազության տարածած հաղորդագրության, դատախազության խնդրանքով, այսպես կոչված Կինծվիսիի հատուկ գործողության գործով ապօրինի դատապարտված 12 քաղբանտարկյալներ արդարացվեցին]։
Ո՞վ է Իոբ Աքիաշվիլին:
Վլադի Նարսիա, աստվածաբան. «Իոբ Աքիաշվիլին եպիսկոպոս է, որը համարվում է հավանաբար ամենահին կադրը, եթե կարելի է այդպես ասել»:
Գոչա Բարնով, աստվածաբան. «Բացարձակապես անհավանական է, որ ինչ-որ մեկը 90-ականներին քահանայապետ դառնար առանց Ռուսաստանի միջամտության»։
Վլադի Նարսիա, աստվածաբան. «Սա ավելի շատ Ռուսաստան է Վրաստանում։ Նման խմբերը, նման հոգևորականները, լինեն թեմ, թե եպիսկոպոս, այս տեսակետից սպառնալիք են»:
Աստվածաբան Միրիան Գամրեկելաշվիլին մեզ հետ զրույցում հիշում է մետրոպոլիտի հարցազրույցը Օգոստոսյան պատերազմի մասին։
Միրիան Գամրեկելաշվիլի, աստվածաբան. «Մեուփե Իոբի հետ հարցազրույցի ժամանակ լրագրողը նրան հարցնում է, թե ինչպես է նա մեկնաբանում Վրաստանի և Ռուսաստանի միջև պատերազմը, և նա ասում է, որ Վրաստանի տարածքում ընկած ռումբերը հոգևոր արգելակներ էին, որոնք պաշտպանեցին Վրաստանը փտած Եվրոպայի մեջ մտնելուց»։
Մեուփե Իոբին նույնքան ծանր հայտարարություն է արել Աբխազիայի և Սամաչաբլոյի պատերազմների վերաբերյալ. «Ես բարձրաձայն կասեմ, որ Տերը մեզնից խլեց Աբխազիան և Սամաչաբլոն աբորտի մեղքերի պատճառով։ Այո՛, աբորտի, աբորտը մեծ մեղք է»,- ասել է եպիսկոպոսը։
Լևան Տատուրաշվիլի, աստվածաբան. «Ձամիի հովիտը ամենավատ բարոյական վիճակում է գտնվում։ Ձամի հովտում տարածված են բոլոր տեսակի մեղքերը, որոնք անբնական են և եկեղեցու համար անընդունելի։ Լիսի լճում, հուլսիսի 5-ին՝ տեսանք եկեղեցու արտացոլանքները։ Աշխարհիկները հալածվում են, երբ եկեղեցական տարածքում, վանքերում, փաստացի, վանականներ ունեն ամուսնացած վանականների հետ, և ոչ մի արձագանք չունեն դրան:
Միրիան Գամրեկելաշվիլի, աստվածաբան. «Նա որպես փորձարարական տարածք ընտրել է Ձամիի այս հովիտը, որը ցանկանում է ի վերջո փակել կանանց համար՝ Աթոնի լեռան օրինակով, և այսպես ասենք՝ այնտեղ հասնել չկարողնան բոլոր ցանկացողները»։
Հովտում ճանապարհորդելիս ակնհայտ է, որ տեղը դատարկ է աշխարհիկ մարդկանցից, շատ քիչ գյուղերում է մնացել ոչ կրոնավոր բնակիչներ։
Լելա Ջեջելավա, վերլուծաբան. «Նա պատրաստվում է իր վճռական քայլի համար»։
Միրիան Գամրեկելաշվիլի, աստվածաբան. «Այն, ինչ նա անում է, այս ամբողջ ռազմավարությունը,
կենդանի բանակի ստեղծումը, լիովին զինված, վանականների պետության ստեղծումը և այլն, խոսում է դրա մասին, այո: Եվ նա ունի այս հավակնությունը, պետք է ազնվորեն ասել»։
Լելա Ջեջելավա, վերլուծաբան. «Պատրիարք ընտրելիս Իոբը հստակ գիտի, որ աստվածաբանությունը քիչ օգտակար կլինի: Որովհետև դա աստվածաբանական բանավեճ ու քննարկում չի լինելու ապագա պատրիարքության գահի իրավահաջորդի վերաբերյալ։ Նա գիտի, որ քրեական բանավեճ է լինելու։ Եվ նա պատրաստվում է այս քրեական բանավեճի համար»։
Հեղինակներ՝ Դավիթ Թամազաշվիլի, Լաշա Ճոնքաձե
