Խորհրդարանը հաղթահարել է նախագահի վետոն և վերջնական հաստատել գաղտնալսումների վերաբերյալ փոփոխությունները

Ընդունված փոփոխություններով հնարավոր կլինի գաղտնի քննչական գործողություններ իրականացնել լրացուցիչ 27 հանցագործության վերաբերյալ, գաղտնի լսումների ժամկետը 6 ամսից դարձել է 9 ամիս։

Գաղտնալսումները անժամկետ կարող են իրականացվել 100 հանցագործությունների վերաբերյալ: Գաղտնալսվող սուբյեկտը 100 հանցագործության դեպքում կարող է նույնիսկ չտեղեկացվել դրա մասին։

Մինչ այժմ գործող քրեական դատավարության օրենսգրքով պետք է տեղեկացվի այն անձը, ում նկատմամբ իրականացվել է գաղտնի քննչական գործողություն։ Օրենքի փոփոխությամբ առանձին հանցագործությունների համար ծանուցման ժամկետը կարող է հետաձգվել այնքան անգամ, որքան դա անհրաժեշտ է՝ «պետական ​​անվտանգությանը, հասարակական կարգին և քննչական մարմնի արդյունավետ գործունեությանը վտանգ չներկայացնելու համար»։ Նույնիսկ ավելի թեթև հանցագործությունների դեպքում անձը կարող է երբեք չիմանալ, որ իրեն գաղտնալսում են: Ուստի նա երբեք չի կարողանա օգտվել քննչական գործողությունները բողոքարկելու իրավունքից, չի կարող օգտվել արդար դատաքննության իրավունքից և չի կարողանա պաշտպանել անձնական կյանքի անձեռմխելիության իրավունքը։

Օրենքի նախագծի բացատրական քարտի համաձայն՝ աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձություններով պայմանավորված՝ շատ երկրներում, այդ թվում՝ Վրաստանում, պետական ​​և հասարակական անվտանգության պաշտպանության խնդիրները նոր մարտահրավերների են բախվել: «Հատկապես կարևոր է հիբրիդային պատերազմը և կիբերանվտանգության հետ կապված հարցերը: Ըստ այդմ՝ հաշվի առնելով ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրավիճակը՝ Վրաստանի համար հատկապես կարևոր է այդ սպառնալիքների կանխարգելումը և դրանց համապատասխան արձագանքը»։

Իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպությունները կարծում են, որ փոփոխությունները զգալիորեն վատթարացնում են մարդու իրավունքների պաշտպանության մակարդակը գաղտնի քննչական գործողությունների ընթացքում և ժխտում են 2014 թվականին օրենսդրության մեջ կատարված դրական փոփոխությունները։ 2014 թվականի օգոստոսի 1-ին իրականացված բարեփոխման արդյունքում սահմանվել է գաղտնի քննչական գործողություններ կատարելու առավելագույն ժամկետը և անձին ծանուցելու պարտավորությունը, ինչը դրական է գնահատվել միջազգային կազմակերպությունների կողմից։

«Երկրում սուր խնդիր է մնում անձնական կյանքի իրավունքին միջամտությունը։ Հեռախոսային կապի ապօրինի գաղտնալսման բազմաթիվ փաստեր դեռևս չեն հետաքննվել, իսկ զանգվածային հսկողության մասին տեղեկատվությունը վերջին անգամ հրապարակվել է անցյալ տարվա սեպտեմբերին, որը խոսում է 2013-2021 թվականներին քաղաքացիական ակտիվիստների, կրոնական և հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների, լրագրողների, քաղաքական գործիչների և դիվանագետների մասնավոր հաղորդակցությունների ենթադրյալ զանգվածային հսկողության մասին։ ԵՄ թեկնածուի կարգավիճակի ինքնագնահատման հարցաշարի 196-րդ հարցը վերաբերում է գաղտնի հետախուզական գործունեության իրականացման գործընթացում մարդու հիմնական իրավունքների պաշտպանության չափորոշիչին: Անձնական կյանք զանգվածային անօրինական ներխուժումների պայմաններում, մարդու իրավունքների չափանիշները բարելավելու փոխարեն, իշխող թիմն էլ ավելի մեծ օրենսդրական լծակներ է տալիս իրավապահ մարմիններին։ Սա էլ ավելի է մեծացնում կամայականության և անձնական կյանքին անհիմն միջամտության ռիսկերը»,- նշում են հասարակական կազմակերպությունները։

Քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը Վրաստանի խորհրդարանը երրորդ ընթերցմամբ ընդունել է 2022 թվականի հունիսի 7-ին։ Հունիսի 22-ին Վրաստանի նախագահը վետո կիրառեց փոփոխությունների նկատմամբ: Նախագահի աշխատակազմը հրատապ կարծիք խնդրեց Վենետիկի հանձնաժողովից։ Նախագահն առաջին անգամ օգտագործեց վետոյի իրավունքը:

Օգոստոսի 26-ին Վենետիկի հանձնաժողովը հրապարակեց հրատապ եզրակացություն, ըստ որի՝ Վրաստանում գաղտնի հսկողության միջոցառումների վերահսկման մեխանիզմը համարժեք չէ, և անհրաժեշտ է գոյություն ունեցող գաղտնի հսկողության համակարգերի համապարփակ վերանայում։ Ըստ Վենետիկի հանձնաժողովի՝ հաղորդակցության ազատությունը և գաղտնիությունը հիմնարար արժեքներ են ցանկացած ազատական ​​հասարակության մեջ: Հետևաբար, գաղտնի հսկողության միջոցները պետք է ուշադիր ձևակերպվեն և ճշգրիտ մեկնաբանվեն պետական ​​մարմինների և դատարանների կողմից:

Ոչ կառավարական կազմակերպությունները և Վրաստանի մինչև 300 քաղաքացիներ Սահմանադրական դատարանում բողոքարկել են գաղտնի քննչական գործողությունները կարգավորող օրենսդրությունը։ Սահմանադրական դատարանում գործի ըստ էության քննությունն արդեն անցկացվել է, սակայն դատարանը 4 տարի է որոշում չի կայացնում։