Էներգետիկ անկախությունն ուղղակիորեն կապված է ՀԷԿ-երի կառուցման հետ. Զուրաբիշվիլի

«Այս մասին մենք պետք է մտածենք, երբ մի քիչ հեշտ ու մի քիչ մակերեսորեն խոսում ենք, որ ՀԷԿ-երը կարող են վնասել բնությանը»։

Եկեք նայենք այստեղի բնությանը, թե որքան հարուստ է այն, որքան հարուստ է «Էնգուրի» ՀԷԿ-ի ներուժը, որքանով է պետք Վրաստանին այդ ներուժը և որքանով է պետք այս կամուրջը, որպեսզի մենք և աբխազները ապագայում միասին լինենք»,- հայտարարել է Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին Սամեգրելո կատարած այցի շրջանակում այցելելով «Էնգուրի» ՀԷԿ-ի տարածք։

Սալոմե Զուրաբիշվիլիի խոսքով, սկսվել է «Էնգուրի» ՀԷԿ-ի որպես արդյունաբերական-զբոսաշրջային կետի վերականգնումը, որտեղ այս տարի արդեն 20 հազար զբոսաշրջիկ է այցելել։

«Էնգուրի» ՀԷԿ-ը մեծ նշանակություն ունի մեր երկրի համար, ոչ միայն որպես շենք ու ամբարտակ, այն իրականում մեր իրական կամուրջն է Աբխազիայի հետ, քանի որ այն համատեղ կառավարվում է և, հավանաբար, իր տեսակի մեջ միակ ընդհանուր տնտեսական գործունեությունն է։ Սա այն է, ինչը մեզ միավորում է այսօր և մեծ ապագա ունի»,- ասել է նախագահը։

«Էնգուրի» ՀԷԿ-ի ամբարտակի զբոսաշրջային երթուղու տևողությունը երկու ժամ է և այցելուները հնարավորություն ունեն տեսնելու ամբարտակի կամուրջը, սկավառակի վահանի շենքը, թունելը, ջրամբարի վահանի հատվածը և այլ վայրեր։

Ներկայումս «Էնգուրի ՀԷԿ-ի կամարաձև ամբարտակը Աշխարհի մակարդակի ատրակցիա» նախագիծն իրականացվում է Էներգետիկայի զարգացման հիմնադրամի և նրա դուստր ձեռնարկության «Էնգուրի ատրակցիա»-ի կողմից, որը գլխավորում է Մշակութային ժառանգության պահպանության գործակալության նախկին տնօրեն Նիկոլոզ Անթիձեն։

«Էնգուրի» ՀԷԿ հիդրոէլեկտրակայանը ձգվում է Դաբա Ջվարիից մինչև Սև ծով՝ ավելի քան հազար քառակուսի կիլոմետր։ ՀԷԿ-ի բաղկացուցիչ մասերից է ամբարտակը, որի ընդհանուր բարձրությունը 271,5 մետր է, իսկ լայնությունը՝ 728 մետր: Կամարաձև ամբարտակը աշխարհի երկրորդ ամենաբարձր կամարաձև ամբարտակն է։ «Էնգուրի» ՀԷԿ-ի շինարարությունը սկսվել է 1961 թվականին և ավարտվել 1988 թվականին։

«Վրաստանի էլեկտրահաղորդման ցանցի զարգացման 10-ամյա ծրագրով (2021-2031 թթ.) նախատեսվում է կառուցել 123 փոքր, միջին և խոշոր հիդրոէլեկտրակայաններ»։

Տեղի բնակիչներն ու բնապահպանական կազմակերպությունները դեմ են երկրի տարբեր շրջաններում մոտ տասը հիդրոէլեկտրակայանների կառուցմանը։ Մի քանի գործեր վիճարկվել են դատարանում՝ հիմնականում անբավարար հետազոտությունների, ակնկալվող ռիսկերի և առանց հանրության մասնակցության կայացված որոշումների պատճառով:

2022 թվականի մարտին հայտնի դարձավ, որ Նամախվան ՀԷԿ-ի ներդրող «Enka Renewables» ՍՊԸ-ն հրաժարվել է իրականացնել Նամախվան ՀԷԿ-երի կասկադի նախագիծը և խզել է Վրաստանի կառավարության հետ 2019 թվականին ստորագրված պայմանագիրը։ «Enka Renewables»-ի ֆինանսական հաշվետվության մեջ նշվում է, որ պայմանագրի խզման պատճառ է դարձել Վրաստանի կառավարության դեֆոլտը և ֆորս-մաժորը։ Ընկերությունը դուրս է գրել 40 389 000 դոլար արժողությամբ գույքը և հեռացել Ռիոնի հովտից։ Նամախվան ՀԷԿ-ի կառուցման դեմ շարունակական բողոքի ակցիաները գլխավորում էր «Հանուն Ռիոնի հովտի փրկության» շարժումը, որն իր հակադրությունը բացատրում էր սպասվող վտանգներով և կառավարության և ներդրողի միջև պայմանագրի անընդունելի պայմաններով։

Բնակչության հակադրության պատճառով Զեմո Սվանեթիում դադարեցվել է 280 ՄՎտ հզորությամբ Նենսկրա ՀԷԿ-ի շինարարությունը։ 2020 թվականին հրապարակվել է ծրագրի ֆինանսավորողների համապատասխան մարմինների՝ Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (EBRD) և Եվրոպական ներդրումային բանկի (EIB) եզրակացությունը, ըստ որի՝ Նենսկրա ՀԷԿ-ը չի համապատասխանում բանկերի ստանդարտներին այնպիսի հիմնարար հարցերում, ինչպիսիք են՝ բնիկ բնակչության իրավունքները, մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը, ծրագրի այլընտրանքների ուսումնասիրությունը, գենդերային խնդիրները, տեղեկատվության թափանցիկությունը, Նենսկրա ՀԷԿ-ի նախագիծն իրականացնող ընկերության ներկայացուցիչների իրավասությունը:

Չնայած թույլտվություններին, Զեմո Սվանեթիի Խաիշ գյուղում չի հաջողվում սկսել 650 ՄՎտ հզորությամբ Խուդոն ՀԷԿ-ի շինարարությունը։ Այստեղ նույնպես նախագիծը դադարեցվել է բնակչության բողոքի պատճառով։ Խուդոն ՀԷԿ նախատեսում է 528 հեկտարի վրա կառուցել մինչև 200 մետր բարձրությամբ պատնեշ և ջրամբար։ Կառուցվելու դեպքում այն ​​կդառնա Վրաստանի երկրորդ խոշորագույն էլեկտրակայանը 1300 ՄՎտ հզորությամբ՝ «Էնգուրի» ՀԷԿ-ից հետո։

Ապրիլին վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին հայտարարել է, որ խոշոր հիդրոէլեկտրակայանները, այդ թվում՝ Նամախվանին, Նենսկրան, Խուդոնին, պետք է կառուցվեն միայն պետության մասնակցությամբ։