Եվրահանձնաժողովը խորհուրդ չի տալիս սկսել Վրաստանի անդամակցության շուրջ բանակցությունները

«Եթե Վրաստանը չփոխի իր ներկայիս գործելաոճը, որը սպառնում է նրա ուղուն դեպի ԵՄ, և շոշափելի ջանքեր չցուցաբերի հիմնարար բարեփոխումներ իրականացնելու համար մնացած մարտահրավերները լուծելու հարցում, Հանձնաժողովը հնարավորություն չի ունենա քննարկել Վրաստանի հետ բանակցություններ սկսելու առաջարկը»,- ասվում է զեկույցում։

Մեկ տարի առաջ Եվրոպական խորհուրդը Վրաստանին շնորհեց թեկնածուի կարգավիճակ՝ հաշվի առնելով, որ կիրականացվեն Հանձնաժողովի հանձնարարականով նախատեսված ինը քայլերը։ Ընդլայնման հաշվետվության 9 քայլերի/առաջնահերթությունների կատարումը գնահատվում է հետևյալ կերպ։

Քայլ 1. Պայքար ապատեղեկատվության, օտարերկրյա տեղեկատվության մանիպուլյացիայի և ԵՄ-ի և նրա արժեքների դեմ միջամտության դեմ:

Հաշվետու ժամանակահատվածում աճել է Եվրամիության հետ կապված տեղեկատվության շահարկումը։ Մասնավորապես, 2024 թվականի ապրիլին՝ «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության» օրինագծի վերաներկայացումից հետո, սկսեցին կրկնվել կոշտ հակաԵՄ հաղորդագրությունները, որոնք ակտիվորեն տարածվում են իշխող կուսակցության բարձրաստիճան պաշտոնյաների և խորհրդարանականների կողմից։ Խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ապատեղեկատվական նարատիվներ տարածվեցին և ուժեղացան, այդ թվում՝ իշխող կուսակցության և կառավարությանն առնչվող լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների կողմից։

Քայլ 2. Վրաստանի արտաքին քաղաքականության հետևողականության բարելավում Եվրամիության ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության հետ:

Վրաստանի համապատասխանության մակարդակը ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության ոլորտում եղել է հետևողականորեն ցածր և կազմել է 49%։ Վրաստանը չմիացավ Ռուսաստանի, Իրանի և Բելառուսի դեմ սահմանափակող միջոցներին և հետագայում ավելացրեց ուղիղ չվերթները դեպի Ռուսաստանի տարբեր ուղղություններ։

Հաշվետու ժամանակահատվածում Վրաստանը միացել է Ուկրաինային աջակցող միջազգային և եվրոպական նախաձեռնություններին, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի, Մարդու իրավունքների խորհրդի, Եվրոպայի խորհրդի և ԵԱՀԿ-ի բանաձևերին:

Քայլ 3. Քաղաքական բևեռացման խնդրի լուծում։

Քաղաքական բևեռացվածության մակարդակն ավելի է խորացել հատկապես 2024 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ և «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքի ընդունման հետևանքով։

ԵՄ-ին ինտեգրման հետ կապված բարեփոխումների շուրջ բազմակուսակցական համագործակցությունը շատ սահմանափակ էր, քանի որ համապատասխան օրենսդրության մեծ մասն ընդունվել է, և նշանակումները կատարվել են առանց ընդդիմության ներգրավման:

Խորհրդարանը չի ապահովել քաղաքացիական հասարակության բավարար ներգրավվածությունը օրենսդրական գործընթացներում։ Խորհրդարանական մեծամասնության առաջնորդների սպառնալիքները ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հասցեին շարունակվել են։

Ընդդիմադիր կուսակցությունների մի քանի առանցքային դեմքեր և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ ենթարկվել են բանավոր ահաբեկման և ֆիզիկական բռնության՝ «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքի շուրջ շարունակվող բողոքի ակցիաների ընթացքում։

Օգոստոսի 23-ին իշխող կուսակցությունը հայտարարեց, որ մտադիր է արգելել ընդդիմադիր կուսակցությունների մեծամասնությունը, եթե հաղթի հոկտեմբերին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններում:

Նախագահի և կառավարության հարաբերությունները վատթարացան հաշվետու ժամանակահատվածում, երբ նախագահը վետո դրեց մի շարք օրենքների վրա, որոնք նա համարում էր, որ դեմ են Վրաստանի ԵՄ ինտեգրմանը և հայց ներկայացրեց Սահմանադրական դատարան «օտարերկրյա ազդեցության» օրենքի դեմ:

Քայլ 4. Ազատ, արդար և մրցակցային ընտրական գործընթացի ապահովում, հատկապես 2024 թվականին։ Ընտրական բարեփոխումների ավարտ։

Մարտին խորհրդարանը փոփոխություններ է ընդունել ընտրական օրենսգրքում՝ անտեսելով Վենետիկի հանձնաժողովի և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի վաղեմի առաջարկությունները։ Փոփոխությունները նախատեսում են ԿԸՀ նախագահի և ԿԸՀ հանձնաժողովի անկուսակցական անդամների նշանակումը խորհրդարանի անդամների պարզ մեծամասնությամբ և չի դիտարկվում այլ կառույցների, այդ թվում՝ նախագահի արդյունավետ ներգրավվածությունը։

Մայիսին ընտրական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններն առանց ընդդիմության հետ նախնական ներառական խորհրդակցությունների վերացրեցին ԿԸՀ խորհրդատվական խումբը։ Նույն ամսին խորհրդարանը կողմ է քվեարկել ընտրական ցուցակներում գենդերային քվոտաների վերացմանը։

Օգոստոսին ԿԸՀ-ն ընդունեց որոշում, ըստ որի՝ քվեարկության օրվա փոխարեն, հանձնաժողովի անդամների գործառույթները վերաբաշխելու նպատակով, պետք է անցկացվի վիճակահանություն քվեարկությունից ոչ ուշ, քան յոթերորդ օրը։

Հոկտեմբերի 26-ին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ միջազգային դիտորդական առաքելությունը բացահայտեց թերություններ, որոնք տեղի ունեցան լարված և խիստ բևեռացված միջավայրում։ Այդ թվում՝ ընտրական օրենսդրական վերջին փոփոխությունները, քվեարկության գաղտնիության հետ կապված հաճախակի խախտումները, ընթացակարգային խախտումները, ահաբեկումները և ընտրողների վրա ճնշումները, որոնք բացասաբար են ազդել գործընթացի նկատմամբ հանրային վստահության վրա։ Այս նախնական բացահայտումները հաստատում են համապարփակ ընտրական բարեփոխումների անհրաժեշտությունը, որն արդեն քննարկվել է նախնական առաջարկություններում։

Քայլ 5. Խորհրդարանական վերահսկողության հետագա բարելավում, մասնավորապես անվտանգության ծառայությունների նկատմամբ: Հիմնական ինստիտուտների ինստիտուցիոնալ անկախության և անաչառության ապահովում։

Անվտանգության ծառայությունների վերահսկողության աստիճանը սահմանափակ էր։ Համատարած ապօրինի գաղտնալսման մեղադրանքների վերաբերյալ 2021 թվականի հետաքննությունը մինչ այժմ չի հանգեցրել քրեական հետապնդման:

2024 թվականի մարտին ընդունված ընտրական փոփոխությունները նվազեցնում են Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի ինստիտուցիոնալ անկախությունը։

Ազգային բանկի անկախությունն ամրապնդելու և խորհրդի բոլոր անդամներին թափանցիկ և մրցութային կարգով նշանակելու ուղղությամբ որևէ քայլ չի ձեռնարկվել։ 2023 թվականի մարտի դրությամբ կառավարիչ նշանակելու քայլեր չեն ձեռնարկվել, խորհրդի որոշ պաշտոններ մնում են թափուր։

Քայլ 6. Ավարտին հասցնել և իրականացնել դատաիրավական բարեփոխումներ, ներառյալ Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի և դատախազության համապարփակ բարեփոխումը:

Խորհրդարանն ընդունեց «Ընդհանուր դատարանների մասին» օրենքում փոփոխություններ, որոնք չեն ներառում 2023 թվականի ընդլայնման զեկույցը և Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողովի առաջարկությունները՝ Գերագույն դատարանի համապարփակ բարեփոխման համար, ներառյալ ամբողջականության ստուգման համակարգը: Ամբողջականության ստուգման համակարգի ներդրման համար նախապատրաստական ​​աշխատանքներ չեն իրականացվել։

Հուլիսին նոր գլխավոր դատախազը նշանակվել է խորհրդարանի պարզ մեծամասնությամբ, Թբիլիսիի քաղաքային դատարանը կասեցրել է Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի նոր ոչ դատավոր անդամ նշանակելու նախագահի որոշումը և արգելել նոր անդամների նշանակումը 5 ամսով։

Ավելին, խորհրդարանը նշանակեց Գերագույն դատարանի չորս դատավորների, թեև ընտրության գործընթացի իրավական դաշտը լիովին չի համապատասխանում եվրոպական չափանիշներին:

Քայլ 7. Հատուկ քննչական ծառայության և Անձնական տվյալների պաշտպանության ծառայության արդյունավետության, ինստիտուցիոնալ անկախության և անաչառության ապահովում։ Կոռուպցիայի և կազմակերպված հանցավորության դեպքերի հետաքննության լայն բազայի ստեղծում։

Խորհրդարանն ընդունել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասին օրենքում փոփոխություններ, որոնք ամրապնդել են հակակոռուպցիոն բյուրոյի ղեկավարի անձեռնմխելիությունը և ազդարարների պաշտպանությունը։ Այնուամենայնիվ, Հակակոռուպցիոն բյուրոյի ներկայիս ինստիտուցիոնալ դասավորությունը չի ապահովում անկախության բավարար աստիճան: Օրենսդրական փոփոխությունները չեն անդրադարձել Վենետիկի հանձնաժողովի հիմնական առաջարկություններին, որոնք վերաբերում են կառույցի անկախությանը, քաղաքական չեզոքությանը և բարձր մակարդակի կոռուպցիոն գործերով հետաքննության գործառույթներին:

Լրացուցիչ ջանքեր են անհրաժեշտ բարձր մակարդակի կոռուպցիայի դեմ պայքարելու համար:

Խորհրդարանն ընդունեց հատուկ քննչական ծառայության և անձնական տվյալների պաշտպանության մասին օրենքներում փոփոխությունները։ Մտահոգությունները պահպանվում են գերատեսչությունների ղեկավարների նշանակման և անձեռնմխելիության, բարձրաստիճան պաշտոնյաների բացառման, Հատուկ քննչական ծառայության հետաքննության արդյունավետության և գաղտնալսման մանդատի ընդլայնման վերաբերյալ։

Քայլ 8. Դեօլիգարխիզացիայի վերաբերյալ առկա գործողությունների ծրագրի կատարելագործում:

2023 թվականի սեպտեմբերին խորհրդարանը մերժեց դեօլիգարխացման օրինագիծը, որը նախատեսում էր «անձնավորված» մոտեցում, և կառավարությունը 2023 թվականի նոյեմբերին ընդունեց դեօլիգարխացման գործողությունների ծրագիրը։ Գործողությունների ծրագիրը հիմնված է Վենետիկի հանձնաժողովի նախորդ առաջարկությունների վրա՝ հետևելու «համակարգային» մոտեցմանը։ Ծրագիրը չի նախատեսում խորհրդարանական բոլոր կուսակցությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ խորհրդակցությունների կանոնավոր մեխանիզմ: Առաջադրանքների և ժամկետների բաշխումը մնում է շատ լայն:

Խորհրդարանի կողմից արագացված ընթացակարգերով Հարկային օրենսգրքում կատարված փոփոխությունները, որոնք թույլ են տալիս օֆշորային միջոցների առանց հարկերի փոխանցումը Վրաստան, չեն համապատասխանում լավագույն միջազգային փորձին։

Քայլ 9. Մարդու իրավունքների պաշտպանության չափանիշների բարելավում, քաղաքացիական հասարակության ներգրավվածության ապահովում օրենսդրության մշակման և քաղաքականության մշակման գործընթացում, նրանց աշխատանքի ազատության ապահովում:

Մարդու իրավունքների 2023-2030 թվականների ռազմավարությունը չի փոփոխվել՝ ներառելու 2023 թվականի ընդլայնման զեկույցի առաջարկությունները: Մարդու իրավունքների 2024-2026 թվականների ռազմավարության իրականացման գործողությունների ծրագիրը հաստատվել է սահմանափակ խորհրդակցությամբ և չի պարունակում դրույթներ ԼԳԲՏՔ անձանց և գաղտնիության պաշտպանության վերաբերյալ:

Խորհրդարանն ընդունել է «Ընտանեկան արժեքների և անչափահասների պաշտպանության մասին» օրենքը՝ առանց նախնական հանրային խորհրդակցությունների, եվրոպական և միջազգային չափանիշներին համապատասխանության հիմնավոր վերլուծության։

Խորհրդարանական մեծամասնության «Ընտանեկան արժեքների և անչափահասների պաշտպանության մասին» սահմանադրական օրենքի նախագիծը մնում է խորհրդարանում։ Վենետիկի հանձնաժողովը այն անհամատեղելի է համարել եվրոպական և միջազգային չափանիշներին և խորհուրդ է տվել չշարունակել դրա ընդունումը։

Օրենսդրական գործունեության և հոմոֆոբ ատելության խոսքի շարունակական տարածման արդյունքում Վրաստանում ԼԳԲՏՔ մարդիկ բախվում են խարանման ավելի թշնամական մթնոլորտի։ 2021 և 2023 թվականների փրայդի միջոցառումների ժամանակ բռնության կազմակերպման հետաքննությունը դեռ չի ավարտվել։

Վրաստանը շարունակում է իրականացնել ընտանեկան բռնության և կանանց նկատմամբ բռնության դեմ պայքարի ազգային գործողությունների ծրագիրը, սակայն գենդերային բռնության կանխարգելման հարցում բացերը մնում են: Բռնաբարության իրավական սահմանումը լիովին չի համապատասխանում Ստամբուլի կոնվենցիայով սահմանված չափանիշներին։

Խորհրդարանն ընդունեց «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքը՝ չնայած Վենետիկի հանձնաժողովի առաջարկին, որ օրենքը ամբողջությամբ չեղարկվի:

Օրենքը խաթարում է միավորումների և արտահայտվելու ազատությունը, անձնական կյանքի գաղտնիության իրավունքը, հանրային գործերին մասնակցելու իրավունքը և խտրականության արգելքը։ Հաշվետվությունների ծանրակշիռ պահանջները և Արդարադատության նախարարությանը տրված լայն լիազորությունները՝ վերահսկելու քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները և լրատվամիջոցները, մեծացնում են ընտրովի և կամայական կիրարկման վտանգը:

Աճել են քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստների, քաղաքական առաջնորդների և լրագրողների դեմ ահաբեկման, սպառնալիքների և ֆիզիկական հարձակումների դեպքերը, հատկապես օրենքի դեմ ցույցերի համատեքստում։ Գործողությունների մեծ մասը դեռ պատշաճ հետաքննված չէ։ Ակնկալվում է, որ «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքը էլ ավելի կսահմանափակի քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների գործունեությունը և կնվազեցնի նրանց ներգրավվածությունը օրենսդրական և քաղաքականության մշակման գործընթացում: