Գելա Մթիվլիշվիլիի անօրինական կալանքի գործն ուղարկվել է Ստրասբուրգի դատարան

Ազատության և անվտանգության իրավունք

Գելա Մթիվլիշվիլին նշում է, որ ոստիկանության կողմից իր ձերբակալությունը և ոստիկանության բաժանմունքում 6 ժամ պահելը անօրինական է և կամայական, և ազգային դատարանները չեն կատարել ձերբակալման ակտը վերանայելու պարտավորությունը՝ դրանով իսկ խախտելով Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին պարբերությամբ սահմանված պահանջները։

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից հաստատված պրակտիկայի համաձայն՝ 5-րդ հոդվածը նախատեսում է անձի պաշտպանության հիմնարար իրավունքը, պետությունը չպետք է կամայականորեն միջամտի անձի ֆիզիկական ազատության իրավունքին։ Այս պաշտպանությունը կարող է տարածվել նաև ազատությունից շատ կարճաժամկետ զրկման վրա, երբ հայցվորը գտնվում է ոստիկանությունում 45 րոպեից պակաս ժամկետով։

Հայցվորն ընդգծում է, որ Խատիաշվիլիների ընտանիքի վտարման ժամանակ ինքը ցույցին չի մասնակցել որպես ցուցարար, ոչ էլ անկարգություններ է արել։ Նա այնտեղ է գնացել որպես լրագրող՝ ներկա իրավիճակը լուսաբանելու։ Երբ նա հասել է ցույցի վայր, կանգնել է շենքի դիմացի մայթին և նկարահանել ձերբակալվող անձանցից մեկին։ Դա հաստատում են իր իսկ բջջային հեռախոսով արված կադրերը, ինչպես նաև հատուկ քննչական ծառայության տեսահսկման տեսախցիկից վերցված կադրերը և վկայի ցուցմունքները։ Նշենք, որ հանրային ցույցերի ժամանակ հավանական ուժի անհամաչափ կիրառման տեսագրությունը լրագրողական գործունեության կարևորագույն իրավունքներից է։ Ավելին, հայցվորը չի միջամտել ձերբակալող ոստիկանների գործունեությանը և նրանց հետ բանավոր շփում չի ունեցել, ինչպես նշված է վարչական իրավախախտման արձանագրությունում։ Ձերբակալման գործընթացը նկարահանելիս նա ոստիկաններից մի քանի մետր հեռավորություն է պահպանել։ Ավելին, ոստիկանության աշխատակիցները նրա նկատմամբ նախազգուշացում կամ հրաման չեն արձակել, այլ անմիջապես սկսել են ձերբակալել հայցվորին։

Երբ ոստիկանները բռնի ուժով բերման են ենթարկել Մթիվլիշվիլիին, նա երեք անգամ կրկնել է նրանց, որ ինքը լրագրող է և զգուշացրել է չմիջամտել իր մասնագիտական ​​գործունեությանը։

Վարչական իրավախախտման արձանագրությունը կազմվել է 2024 թվականի հունվարի 25-ին՝ հայցվորի ձերբակալությունից երկու օր անց։ Իշխանությունները չկարողացան ներկայացնել պատճառները, թե ինչու արձանագրությունը տեղում չի կազմվել։ «Նավալնին և Յաշինն ընդդեմ Ռուսաստանի», «Նովիկովան և մյուսներն ընդդեմ Ռուսաստանի» գործերով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը գտել է, որ եթե իշխանությունները չեն կարող նշել համապատասխան պատճառները, թե ինչո՞ւ տեղում արձանագրություն չեն կազմել, ձերբակալումը և ոստիկանության բաժին տեղափոխելը ազատության կամայական և անօրինական սահմանափակում է։

Դատական ​​նիստում որևէ ապացույց չներկայացվեց կառավարության այն մեղադրանքը հաստատելու համար, որ Գելա Մթիվլիշվիլին խախտել է հասարակական կարգը, վիրավորական արտահայտություններ է օգտագործել կամ չի ենթարկվել ոստիկանության օրինական հրամաններին։

Հայցվորը պնդում է, որ ազգային դատարանները չկարողացան ապահովել իր կալանավորման օրինականության արդյունավետ վերանայումը, նրանք հարցին մոտեցան ֆորմալիստական ​​ձևով, ինչը Եվրոպական դատարանն արդեն գնահատել է որպես թերություն «Ձերկորաշվիլին և մյուսներն ընդդեմ Վրաստանի» գործով։

Արդար դատաքննության իրավունք

Հայցվորը պնդում է, որ իր նկատմամբ իրականացված վարչական վարույթը, որը քրեական դատավարության բնույթ ունի Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն, անարդար է եղել, քանի որ ներպետական ​​դատարանները խախտել են կողմերի հավասարության սկզբունքը, անհիմն կերպով գերադասել են ոստիկանի ցուցմունքը նրա ապացույցների դեմ և ապացուցման բեռը դրել են նրա վրա:

Վարչական իրավախախտումը, որի համար լրագրողը դատապարտվել է, նախատեսում է 2000-ից 3000 լարիի վարչական տուգանք և 15 օր վարչական կալանք։ Հաշվի առնելով նմանատիպ գործերով Եվրոպական դատարանի մոտեցումը (Միխայլովան ընդդեմ Ռուսաստանի, Կասպարովը և այլք ընդդեմ Ռուսաստանի), Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 173-րդ հոդվածով նախատեսված հանցագործությունը պետք է դասակարգվի որպես «քրեական իրավունքի» իրավախախտում, քանի որ ընդհանուր բնույթը, սանկցիայի նպատակը (որը պատժիչ է և զսպող) և հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այն պատժվում է ազատազրկմամբ, ինչը բնորոշ է քրեական դաշտին։

Եվրոպական դատարանը սահմանել է, որ երբ ազգային դատարանները չեն քննում ոստիկանական հրամանի «օրինականությունը» և անհատներին պատժում են Կոնվենցիայով պաշտպանված գործողությունների համար՝ չպահանջելով, որ ոստիկանությունը հիմնավորի նրանց միջամտությունը, դա հակասում է քրեական իրավունքի հիմնարար սկզբունքներին (Նեմցով, Նավալնին և Յաշինն ընդդեմ Ռուսաստանի):

Տեղական դատարանները հիմնվել են միայն ձերբակալող ոստիկանի ցուցմունքների, վարչական իրավախախտումների և նրանց կողմից կազմված և ստորագրված ձերբակալության արձանագրությունների վրա, որոնք ուղղակիորեն շահագրգռված են եղել հայցվորի դատապարտման մեջ: Այսպիսով, դատարանն ապացուցման բեռը դրեց հայցվորի վրա՝ քրեական դատավարության ընթացքում նրա անմեղությունն ապացուցելու համար: Վերաքննիչ դատարանն անտեսեց միջնորդի խնդրանքը՝ ուսումնասիրելու տեսահսկման տեսագրությունը, որն ապացուցում էր նրա անմեղությունը: Այս կապակցությամբ Եվրոպական դատարանն ընդգծում է, որ Դատարանի խնդիրն է որոշել, թե արդյոք վարույթն ընդհանուր առմամբ արդար է եղել, ինչպես պահանջում է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը (Ֆրումկինն ընդդեմ Ռուսաստանի): Ավելին, երբ դիմումատուի դեմ միակ ապացույցը ներկայացնում են ոստիկանները, ովքեր ակտիվ դեր են խաղացել վիճելի իրադարձություններում, անհրաժեշտ է, որ ներպետական ​​դատարանները սպառեն բոլոր ողջամիտ հնարավորությունները՝ հետաքննելու նրանց մեղադրող հայտարարությունները (Կասպարովը և այլք ընդդեմ Ռուսաստանի):

Բացի այդ, հայցվորը պնդում է, որ դատարանի նման եզրակացությունը քննադատության է ենթարկվել Վրաստանի Գերագույն դատարանի կողմից 2013 թվականի ապրիլի 2-ի որոշման մեջ՝ ընդգծելով, որ ոստիկանների ցուցմունքներին նախապատվություն տալը խախտում է անաչառության և կողմերի իրավահավասարության հիմնարար սկզբունքները։

Արտահայտվելու ազատություն

Հայցվոր Գելա Մթիվլիշվիլին պնդում է, որ երբ ոստիկանությունը բռնի ուժով հեռացրել է իրեն բողոքի ակցիայի վայրից, վեց ժամից ավելի կալանավորել է, իսկ երբ դատարանները նրան վարչականորեն մեղավոր են ճանաչել և տուգանել 2000 լարիով, խոսքի ազատության իրավունքը՝ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով խախտվել է։ Միջամտությունը եղել է ապօրինի և կամայական և ոչ իրավաչափ, քանի որ նա չի կատարել վարչական իրավախախտում՝ ոստիկանության հրահանգին չենթարկվել։ Տեղական դատարանները բավարար պատճառներ չեն ներկայացրել՝ հաստատելու, որ նրա ձերբակալությունը և դատապարտումը անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակության մեջ, հետևաբար, նրանք չեն կարող հիմնավորել լրագրողական գործունեության վրա ազդելու օրինականությունը։

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նմանատիպ գործերով որոշել է, որ, հաշվի առնելով այն էական գործառույթը, որը լրատվամիջոցները խաղում են ժողովրդավարական հասարակությունում, օրինակ՝ տեղեկատվություն տրամադրել այն մասին, թե ինչպես են իշխանությունները ղեկավարում հանրային ցույցերը և զսպում անկարգությունները, լրագրողներին ցույցերի վայրից հեռացնելու ցանկացած փորձ պետք է ենթարկվի «խիստ հսկողության» (Սելմանը և մյուսները նախկին Հարավսլավական Մակեդոնիայի Հանրապետության դեմ, Բուտկևիչն ընդդեմ Ռուսաստանի):

Իրավունքների սահմանափակումների կիրառման շրջանակը

Հայցվորը պնդում է, որ իր վարչական կալանքը և տուգանքը այն իրավախախտման համար, որը նա չի կատարել, նպատակ ուներ պատժել և լռեցնել իրեն իր լրագրողական գործունեության համար՝ խախտելով Կոնվենցիայի 5-րդ, 10-րդ և 18-րդ հոդվածները:

Հայցվորը պնդում է, որ իր ազատազրկումն ուներ հետին դրդապատճառ, որը բխում է իր ակնհայտ կամայական ձերբակալությունից և ոստիկանների կողմից իր նկատմամբ վատ վերաբերմունքից ոստիկանների ավտոմեքենայում։

Այս փաստերը հատկապես կարևոր են՝ հաշվի առնելով այս գործի ենթատեքստային գործոնները, այն է՝ խորհրդարանի նախագահ Շալվա Պապուաշվիլիի և վարչապետ Իրակլի Կոբախիձեի կողմից հայցվորի հասցեին շարունակական բանավոր հարձակումներն ու սպառնալիքները, նրան բացասական երանգով «գործակալ» անվանելով՝ իշխող կուսակցության պատգամավոր Դիմիտրի Սամխարաձեի թելադրանքով։

Հայցվորը պնդում է, որ իր գործը չի կարող դիտարկվել առանձին, և դատարանի ուշադրությունը հրավիրում է քաղաքացիական ակտիվիստների, ընդդիմության առաջնորդների և լրագրողների նկատմամբ բռնաճնշումների աճող միտումի վրա, ովքեր այլակարծություն են հայտնում կամ քննադատում կառավարությանը: Հայցվորը նաև պնդում է, որ դատարանը պետք է հաշվի առնի խիստ և սահմանափակող «ռուսական օրենքը» ոչ կառավարական և լրատվական կազմակերպությունների գործունեության և ֆինանսավորման վերաբերյալ, ինչպես նաև հետագա հարձակումները իշխող կուսակցության հակառակորդների դեմ, որոնք ներկայացնում են ոչ կառավարական և քննադատող լրատվամիջոցներին, լրագրողներին և քաղաքացիական հասարակության աշխատակիցներին, այդ թվում՝ հայցվորին, որպես ազգի թշնամիներ, դավաճաններ և օտարերկրյա գործակալներ:Այս մեղադրանքները հնչում են պետության բարձրագույն քաղաքական պաշտոնյաների կողմից և տարածվում կազմակերպված ու լավ պատրաստված քարոզարշավի տեսքով։ Ըստ հայցի՝ այս փաստերը, երկրի պաշտոնյաների վերոհիշյալ հայտարարությունների հետ մեկտեղ, հաստատում են հայցվորի այն պնդումը, որ իր ձերբակալությունը, ոստիկանության կողմից վատ վերաբերմունքի, շարունակական բանավոր սպառնալիքներն ու ամիսների ընթացքում իրեն վարկաբեկելը, Վրաստանում անկախ լրատվամիջոցներին լռեցնելու և խոսքի ազատությունը սահմանափակելու լայնածավալ փորձի մաս են կազմում։

Ոստիկան Անրի Փխակաձեն Թբիլիսիի քաղաքային դատարանի դատավարության ժամանակ մեղադրել է լրագրող Գելա Մթիվլիշվիլիին, որ նա հայհոյել է ոստիկաններին, նրանց անվանել ստրուկներ, միջամտել նրանց աշխատանքին և փորձել է ոստիկաններից խլել ձերբակալվածներից մեկին։ Իրականում, Հատուկ քննչական ծառայության կողմից ձեռք բերված Կեկելիձեի փողոցի տեսահսկման համակարգի շարունակական կադրերը վկայում են, որ լրագրողը ոչ ֆիզիկական, ոչ բանավոր շփում չի ունեցել ոստիկանների հետ։ Նրան ձերբակալել են ժամանելուն պես։ Դատախազությունը լրագրող Գելա Մթիվլիշվիլիին հուլիսին ձերբակալելու գործով տուժող է ճանաչել, թեև մինչ այժմ քրեական օրենսդրությամբ ոչ մի ոստիկանի մեղադրանք չի առաջադրվել։ Ընդհակառակը, նրանցից մեկը պաշտոնի բարձրացում է ստացել և նշանակվել է բաժնի պետ։