Ինչո՞ւ են քանդել ռուսական օկուպացիայի դեմ պայքարող մարտիկի գերեզմանը և աճյունը տեղափոխել այլ տարածք

«Հավանաբար մեկ տարի կլինի։ Ես կոնկրետ չգիտեմ։ Այդպես ավելի լավ է, ասացին հոգևորականները:

Սա բարձր մակարդակով համաձայնեցվել է իշխանությունների հետ։ Դավիթ սրբազանը նման բան չէր անի»։

-Մեզ հետ զրույցում ասաց Թեթրի Գիորգիի եկեղեցու դեկանոզ Գիորգի Լոմիաշվիլին։

Եկեղեցու առաջնորդ Իոսեբ Գվինիանիձեին հարցրինք, թե ինչո՞ւ են որոշել Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի աճյունը հանել և բակ՝ եկեղեցու ետնամասում գտնվող այլ վայր տեղափոխել։ Նաև Զվիադ Գամսախուրդիայի կառուցած և իր մասնակցությամբ գերեզմանի հետքերը ջնջել․ «Գերեզմանն ապամոնտաժվել է։ Ի՞նչն է ձեզ հետաքրքրում։ Պետք է հարցնել՝ ով է որոշում կայացրել»։

Որոշումը կայացրել է Ալավերդիի միտրոպոլիտ Աբբա Ալավերդելին, ով միաժամանակ պատրիարքարանի ճարտարապետության և արվեստի կենտրոնի ատենապետն է։ Չնայած Մետրոպոլիտենի և Վրաստանի պատրիարքարանի գրավոր դիմումին, մենք չկարողացանք պարզաբանում ստանալ։

Թեթրի Գիորգի եկեղեցին, զանգակատունը և պարիսպները նույնպես մշակութային ժառանգության հուշարձաններ են։ Այդ իսկ պատճառով համալիրում իրականացվող աշխատանքների մասին տեղեկություն խնդրեցինք Մշակութային ժառանգության պահպանության ազգային գործակալությունից։ Բացի Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի աճյունի տեղափոխումից և գերեզմանի ավերումից, պարսպի մեջ հուշարձանի կարգավիճակ ունեցող դարպասը քանդվել է, իսկ դռան փոխարեն նորը կառուցվել։ Ներքևի մասի պատը քանդվել է և նոր մուտք է բացվել դեպի բակ, որպեսզի մեքենան ներս մտնի և ծածկված կայանատեղի կազմակերպվի։ Կառուցվել է զանգակատան նոր տարածքը, որը գտնվում էր հենց Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի գերեզմանի մոտ։ Չնայած օրենքով սահմանված բոլոր ժամկետների լրանալուն, գործակալությունը մեզ որևէ տեղեկություն չի տրամադրել։

Կարևոր է նշել, որ Թեթրի Գիորգիի եկեղեցում այսպես կոչված Վերականգնողական աշխատանքներն իրականացրել է «Ջիխա» ՍՊԸ-ն՝ «Վրաստանի պատմական հուշարձանների պահպանության և փրկության հիմնադրամի» պատվերով, որն իր հերթին կապված է Բիձինա Իվանիշվիլիի «Քարթու» հիմնադրամին։ «Ջիխա» ՍՊԸ-ի սեփականատերն ու տնօրենը Պաատա Նուցուբիձեն է, ով քանդել է Խադայի հովտում գտնվող մշակութային ժառանգության հուշարձանը՝ 10-րդ դարի Քորողո աշտարակը։ Պաատա Նուցուբիձեն չի պատասխանել Վրաստանի լուրերի հարցերին Թեթրի Գիորգիի եկեղեցական համալիրում իրականացվող աշխատանքների վերաբերյալ։

Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլին ծնվել է 1896 թվականին Կախեթիի Ածղուրի գյուղում։ 1918-1921 թվականներին ծառայել է Վրաստանի ազգային բանակում։ Վրաստանի օկուպացիայից և խորհրդայնացումից հետո կռվել է Քաքուցա Չոլողաշվիլիի Երդվյալ զինվորների ջոկատում։ Նա Քաքուցայի տեղակալներից էր։

Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլին մասնակցել է 1924 թվականի օգոստոսյան ապստամբությանը, որի պարտությունից հետո Քաքուցա Չոլողաշվիլին ջոկատի մյուս անդամների հետ տեղափոխվել է Թուրքիա և 66 տարի անցկացրել աքսորում։

1950-ականների սկզբից Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլին Ամերիկայի վրացական համայնքի ակտիվ անդամ էր։ Նա հեռացավ համայնքային գործունեությունից Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆորնիա տեղափոխվելուց հետո:

Վտարանդիության ժամանակ նա հրատարակել է հետևյալ գրքերը. «Ճշմարտության ձայնը. Կարմիրների գործողությունը Նյու Յորքի վրացական համայնքում» (Մյունխեն, 1962, Արչիլ Մետրևելի), «Երդվյալների ջոկատի հուշերը, 1922-1924» (Սան-Ֆրանցիսկո, 1981), «Ինչ էր կատարվում Մետեխի բանտում վրացիների մեջ 1923 և 1924 թվականներին և Իլիայի սպանության ճշմարտությունը» (Սան Ֆրանցիսկո, 1985), «Իմ պատասխանը Ժորդանիայի ժառանգներին» (Սան Ֆրանցիսկո, 1987), «Երդվյալների ջոկատի կյանքը Ֆրանսիայում 1924 թվականի նոյեմբերից» (Սան Ֆրանցիսկո, 1987):

Նրա մոտ է պահվել Քաքուցա Չոլողաշվիլիի թանկարժեք թուրը, որը նա վերադարձրել է Վրաստան։ Լրագրող Պաատա Նացվլիշվիլիի օգնությամբ 1990 թվականի հոկտեմբերի 19-ին 94-ամյա ծերունին վերադարձել է հայրենիք։ Նա իր հետ փոքրիկ փաթեթ է բերել՝ «Երկիր Վրաստանի» մակագրությամբ։ Նա Վրաստանում ապրել է ընդամենը 18 օր։

Նրա կտակի համաձայն, վրացական հողը, որը Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլին իր հետ տարել է 66-ամյա աքսորի ժամանակ, դրվել է նրա սրտի վրա, երբ նրան թաղել են հայրենի գյուղի՝ Ածղուրիի Թեթրի Գիորգիի եկեղեցու պարսպի ներսում։

Նաև, ըստ կտակի, Վրաստանի նորընտիր խորհրդարանին տրվել է Դեմոկրատական ​​Հանրապետության դրոշը, որը մահից առաջ պահել է Քաքուցան։ Այս դրոշը Քաքուցայի թրով ու գոտի-դաշնակով այժմ պահվում է Վրաստանի ազգային թանգարանում։

«Այսօր Վրաստանը հրաժեշտ է տալիս մեծ վրացի, մեր ազգային մեծ հերոս Քաքուցա Չոլողաշվիլիի զինակից՝ Վրաստանի համար տանջված Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիին։ Մեծ է նրա դերը եղբա՛յրներ և քույրեր, որ Երդվյալները արել են մեր հայրենիքի համար։ ...Իսկապես երջանիկ է այսօր Վրաստանը, որն իր գիրկն է առնում իր արժանավոր ու նշանավոր զավակին, չնայած ճակատագրի հեգնանքին, նա չտեսավ, թե ինչի համար է կռվել, ինչի համար է պայքարել, ինչի համար են իրենց զոհաբերել երդվյալ մարտիկները: Բայց նա տեսավ լուսաբացը, տեսավ մեծ արշալույսի լույսը, որը կոչվում է Վրաստանի ազատություն, որը կոչվում է Վրաստանի անկախություն»,- Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի հուղարկավորության ժամանակ ասել է Զվիադ Գամսախուրդիան։ Նրա իսկ հրամանով կառուցվել է Երդվյալների ջոկատի անդամի գերեզմանը և կանգնեցվել կիսանդրի։

30 տարի անց այս գերեզմանը կարող է դիտվել որպես մշակութային ժառանգություն, և այս ժառանգությունը դժվար է գնահատել այսքան կոպիտ, բացի վանդալիզմից դժվար է ուրիշ բառեր արտայտել։

- ասում է պատմաբան և խորհրդային անցյալի ուսումնասիրող Իրակլի Խվադագիանին, - «Ընդհանուր առմամբ, այս արտաշիրիմումը ինքնին էթիկական խնդրահարույց հարց է, երբ պատճառն անհասկանալի է։ Կարող է հրատապ անհրաժեշտություն լինի, գերեզմանն ինքնին ոչնչացման վտանգի տակ է, կամ այդ վայրում ռազմավարական ինչ-որ բան է կառուցվում, բայց մի եկեղեցու բակում, երբ հրատապ կարիքը քիչ է եղել, և այն տեղափոխվել է այլ վայր, և ինչպես, ոչ մեկին չեն տեղեկացրել, որ այս գերեզմանային համալիրը վնասվել և ավերվել է, դա ինձ համար վանդալիզմ է»։

«Պատմության անհետացման խնդիր», - այսպես է գնահատում ճարտարապետության պատմաբան, Գիորգի Չուբինաշվիլիի անվան վրացական արվեստի պատմության և հուշարձանների պաշտպանության ազգային հետազոտական ​​կենտրոնի աշխատակից Նոդար Արոնիշիձեն Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի գերեզմանի ավերվածության փաստը։

«Այստեղ միայն մշակութային ժառանգության մասին չէ խոսքը։ Ահա մի զրույց երկրի նորագույն պատմության մասին։ Նախ՝ ինքնին ֆիգուրը, որն այդքան կարևոր է, հետո՝ նրա հուղարկավորությանը մասնակցող մարդը։ Որքան քաղաքացիական մաս է եղել այնտեղ, երբ Զվիադ Գամսախուրդիան, լուսանկարների վրա, երևում է, որ նա ինքն է հուղարկավորել Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիին, հետո ինչպես է դասավորվել նրա գերեզմանը ժամանակակից արվեստի և քանդակագործության համատեքստում։ Սա մտածված շինարարություն է, այն նախագծված և կառուցված է ճարտարապետի կողմից այնպես, ինչպես հարմար է այս մարդուն և ինչպես կարող էին հարգել և անել այն ժամանակ Վրաստանն ու նրա նախագահը: Այս գերեզմանը կարծես պատյան լիներ, սա նույնպես պատմության մի մասն է։ Ամեն ինչ կորել է, գերեզմանի շինությունը անհետացել է, նույնիսկ կիսանդրին չի երևում։

Գերեզմանը, որը գտնվում է տաճարի կողքին, բացարձակապես չի համապատասխանում պատմական նշանակությանը և մեր երկրի հիշողությանը, ողբերգական պատմության մի մասն է եղել»։

Զվիադ Գամսախուրդիայի որդին՝ Կոնստանտին Գամսախուրդիան, Ալեքսանդր Սուլխանիշվիլիի գերեզմանի ոչնչացումն անվանել է վանդալիզմ, սակայն ձեռնպահ է մնացել տեսանյութով մեկնաբանելուց։