Çiaturanın Darkveti, Mğvimevi, Xalipauri, Rqani, Tabaqrebi kəndlərində və başqa yerlərdə vəziyyət qorxulu dərəcədə ağırdır. Yüzlərlə hektar manqanın açıq yolla hasilatı nəticəsində qazılıb və illərdir tərk edilib, meşələr qırılıb və məhv edilib. Bir nəfər su ilə dolu çuxurda boğulub. Hətta filiz hasilatı yataqlarından 30 km-ə qədər aralıda olan kəndlərdə də ətraf hava çirklənir və insanların sağlamlığı üçün təhlükə yaranır. Torpaqda ağır metalların - arsen və qurğuşunun konsentrasiyası yol verilən normalardan xeyli yüksəkdir. Kvirila çayı və onun qolları dəhşətli dərəcədə ağır metallarla çirklənir. Bəzi kəndlərdə artıq yol yoxdur, fövqəladə hallarda insanların təcili tibbi yardım və xilasetmə xidmətlərinə çıxışı yoxdur. Uşaqlar məktəbə karyerlərdən keçən piyada yolları ilə getməli olurlar. Yağışlı havalarda manqan hasilatı üçün qazılan yerlərdən kəskin qoxu duyulur, buna görə insanlar huşunu itirirlər.
Əsas xəbərlər
“Dağ Xəbərləri”nin jurnalist araşdırması təsdiq edib ki, Çiaturada manqan hasilatından böyük maliyyə faydası görən (rəsmi məlumatlara görə, illik gəliri 96 milyon) “Georgian Manganese” şirkəti qanunlara tamamilə məhəl qoymur, təbiətə bərpası mümkün olmayan ziyan vurur, insanların sağlamlığına təhlükə törədir və bilavasitə onların əmlakı və gələcək perspektivlərini bilavasitə torpağa basdırır. Bu cinayət işində “Georgian Manganese”nin müttəfiqi və himayəçisi dövlətdir.
“Georgian Manganese” MMC 19 dekabr 2006-cı il tarixindən 40 il müddətinə Çiatura bələdiyyəsində 16 430 hektar sahədə manqan hasilatı həyata keçirmək üçün lisenziyaya malikdir. Lisenziya qərarların qəbul edildiyi heç bir mərhələdə əhalinin və ətraf mühitin mühafizəsi üzrə fəaliyyət göstərən təşkilatların iştirakı olmadan verilib.
Hakimiyyət dəyişikliyindən sonra 2013-2017-ci illərdə şirkət ətraf mühitə dəymiş ziyana görə 416 milyon lari məbləğində cərimələnib. Bu bəhanə ilə 2017-ci ildə dövlət “Georgian Manganese”ə üç il müddətinə xüsusi menecer - “Gürcü Arzusu”na yaxın, keçmişdə maliyyə cinayətlərinə görə axtarışda olan Nikoloz Çikovanini təyin edib. Çikovaninin təyinatından sonra şirkətin demək olar ki, yarım milyard lari məbləğində cəriməsi silinib.
Artıq 7-ci ildir ki, Tbilisi Şəhər Məhkəməsinin hakimi Nino Buaçidzenin müvəqqəti hökmünə əsasən, müəssisənin xüsusi meneceri müəssisəni elə idarə edir ki, məhkəməyə şikayət daxil edilməyib və heç bir mübahisə davam etmir ki, vəkillərə görə bu qanunsuzdur.
“Dağ Xəbərləri”nin jurnalist araşdırması göstərib ki, müəssisədə xüsusi idarəetmə rejimi tətbiq edildikdən sonra Çiatura bələdiyyəsində ətraf mühitin vəziyyəti kökündən pisləşib və ekoloji fəlakətə bərabər vəziyyət yaranıb.
Gürcüstanın Ətraf Mühitin Mühafizəsi və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi “Georgian Manganese”ə xüsusi menecer təqdim etdikdən sonra artıq ətraf mühitə dəymiş ziyanı araşdırmır və qanun pozuntularına reaksiya vermir.
Xalipauri kənd sakini, 87 yaşlı Quram Qaprindaşvili lisenziyanın ləğvi ilə bağlı Gürcüstan hökumətinə müraciət edib.
Quram Qaprindaşvili Çiaturada yeganə şəxsdir ki, bu problemlə bağlı hüquqi mübahisəyə başlamağa cəsarət edib və açıq mədən işləri ilə bağlı lisenziyanın ləğvini tələb edir.
O, artıq bir dəfə, 30 il əvvəl başqa yerə köçmək məcburiyyətində qalıb, çünki filiz hasilatı ilə əlaqədar onun məhləsində sürüşmələr inkişaf edib. Ona və qonşularına, 25 ailəyə artıq filiz çıxarılan həmin kənddən yeni evlər tikmək üçün torpaq sahəsi verilib. 10 il əvvəl Quram Qaprindaşvilinin evinin yaxınlığında “Georgian Manganese”nin ekskavatorları ilə bir vaxtlar işlənilən əraziyə ikinci dəfə soxulub, yavaş-yavaş onun evinə də yaxınlaşıblar. “Mənim ətrafımdakı həyətlərin, evlərin altında filiz qalıbmış. Bu yerləri də qazmaq istəyirlər. Mən ikinci dəfə başqa yerə köçmək istəmirəm”, – Quram Qaprindaşvili “Dağ Xəbərləri”nə bildirib. Ona “Yaşıl Alternativ”, “Mülki Fəaliyyətlər Mərkəzi” və “Gələcəyin Çiaturası” qeyri-hökumət təşkilatları dəstək göstərirlər.
Gürcüstan Konstitusiyasının 29-cu maddəsinə əsasən, hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq, təbii mühitdən və ictimai məkandan istifadə etmək hüququ var. “Dağ Xəbərləri”nin araşdırma filmi göstərir ki, konstitusiyanın bu maddəsi Çiatura bələdiyyəsinə şamil edilmir.
2017-ci ildə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi “Juğeli və digərləri Gürcüstana qarşı” işi üzrə qərar qəbul edib. Şikayət edənlər evlərinin yaxınlığında yerləşən İES-in onların sağlamlıq və rifahı üçün təhlükə yaratdığını iddia ediblər.
Avropa Məhkəməsi öz qərarında qeyd edib:
“Atmosferin çirklənməsinin şikayətçilərin sağlamlığına ciddi ziyan vurmadığını fərz etsək belə, onlar ən azı müxtəlif xəstəliklərə qarşı həssas olublar. Şübhəsiz ki, bu, onların öz evlərindəki həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərmişdir.
Şikayətçilərin hüquqlarına müdaxilə Konvensiyanın 8-ci maddəsinin müdafiəsinə daxil olmaq üçün kifayət qədər həddə çatmışdır. Bu işin əsas mahiyyəti İES-in təhlükəli fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazasının olmaması və nəticədə hökumətin havanın çirklənməsi problemini həll etməməsidir.
Dövlətlər təhlükəli fəaliyyətlərlə bağlı onların spesifik xüsusiyyətlərini və mümkün risk səviyyələrini nəzərə alaraq müvafiq qaydalar qəbul etməyə borcludurlar; Xüsusilə, lisenziyaların verilməsi, stansiyaların təşkili, istismarı, mühafizəsi və fəaliyyətinə nəzarət tənzimlənməlidir.
Tənzimləmələr bütün aidiyyatı qurumlar üçün məcburi olmalıdır ki, onlar risk altında olanları qorumaq üçün tədbirlər görə bilsinlər. Baxılan işdə belə qanunvericilik tənzimləməsinin olmaması istilik elektrik stansiyasının lazımi təhlükəsizlik normalarına əməl edilmədən istismarı ilə nəticələnib.
Hökumətin sakinlərin probleminə passiv münasibət göstərməsi indiki vəziyyəti daha da pisləşdirib. Mübahisəli vəziyyət hadisələrin birdən-birə inkişafının nəticəsi deyil, müvafiq orqanlara məlum olan uzun müddətdir davam edən problemin yaratdığı vəziyyət idi. Baxmayaraq ki, havaya atılan zəhərli maddələrin bina sakinlərinə təsirinin azaldılması üçün istilik elektrik stansiyasına müvafiq filtrlərin və təmizləyici qurğuların quraşdırılması ilə bağlı göstəriş veriib, səlahiyyətli qurumlar tərəfindən heç vaxt bu tələbin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün təsirli tədbirlər görülməyib.
Milli hakimiyyətin ətraf mühitin mühafizəsi məsələlərində sərbəst qiymətləndirmə sahəsinə malik olmasına baxmayaraq, Avropa Məhkəməsi hesab edir ki, baxılan işdə cavabdeh dövlət İES və şikayətçilər tərəfindən öz mənzil və şəxsi yaşayış hüququndan istifadə etmək kimi ictimai maraqlar arasında ədalətli balansı saxlaya bilməyib.
“Georgian Manganese”nin nəzarətsiz fəaliyyəti nəticəsində Çiatura kəndlərində havanın çirklənməsi prokurorluqda rəsmi başlanmış bir neçə cinayət işi ilə təsdiqlənir. Məhz atmosfer havasının keyfiyyətinin yoxlanılmasının nəticələrinin cinayət işinin tərkibinə daxil olması və “onun ictimailəşdirilməsinin istintaqa mane olacağı” bəhanəsi ilə “Dağ Xəbərləri”nə sənədlərin verilməsindən qeyri-qanuni olaraq imtina edilib. Buna görə də nəşr 6 aydır ki, Ətraf Mühitə Nəzarət Departamentinə, Baş Prokurorluğa və Maliyyə Nazirliyinin istintaq xidmətinə qarşı Tbilisi Şəhər Məhkəməsinə şikayət təqdim edib. Qanunvericiliyə görə, hakim işə maksimum 5 ay müddətinə baxmağa borcludur, lakin ilk iclas hələ təyin edilməyib.
