Ճիաթուրայի Դարկվեթի, Մղվիմևի, Խալիփաուրի, Ռգանի, Թաբագրեբի և այլ գյուղերում իրավիճակը տագնապալի ծանր է։ Հարյուրավոր հեկտարներներով մանգանի բաց հանքավայրերում տարիներ շարունակ արդյունահանում է իրականացվել ու տարածքը լքվել է, անտառահատվել ու ոչնչացվել։ Ջրով լցված փոսում նաև մարդ է խեղդվել։ Նույնիսկ հանքաքարի հանքավայրերից մինչև 30 կմ հեռավորության վրա գտնվող գյուղերում շրջակայքի օդն աղտոտված է և վտանգ է ներկայացնում մարդկանց առողջության համար։ Ծանր մետաղների՝ մկնդեղի և կապարի կոնցենտրացիան հողում շատ ավելի բարձր է, քան թույլատրելի նորմերը։ Կվիրիլա գետը և նրա վտակները տագնապալիորեն աղտոտված են ծանր մետաղներով։ Որոշ գյուղերում այլևս ճանապարհներ չկան, իսկ արտակարգ իրավիճակների դեպքում մարդկանց հասանելի չեն շտապ բժշկական օգնության և փրկարարական ծառայությունները։ Երեխաները դպրոց պետք է քայլեն քարհանքների միջով անցնող արահետներով։ Անձրևային եղանակին մանգանի արդյունահանման համար փորված վայրերում ուժեղ հոտ է զգացվում, ինչի պատճառով մարդիկ կորցնում են իրենց գիտակցությունը։
Լրահոս
Ընթերցողի ընտրանի
- 1 Ես կտրականապես դեմ էի առանց վիզայի ռեժիմի կասեցմանը, բայց փոխեցի իմ դիրքորոշումը․ Ռոթ
- 2 Մառնեուլիի սակրեբուլոյի փոխնախագահը մի քանի քվեաթերթիկ է լցրել արկղի մեջ, ընտրատեղամասը փակվել է
- 3 ԿԸՀ-ի նախնական արդյունքներով՝ ընտրություններում 53%-ով առաջատարը «Վրացական երազանքն» է
- 4 «Ֆորմուլայի» և «Մթավարիի» էքզիթ փոլերով ընտրություններում հաղթում է ընդդիմությունը, ըստ «Իմեդիի»՝ «Երազանքը»
- 5 Նախագահը չի ճանաչում ընտրությունների արդյունքները. հոկտեմբերի 28-ին Ռուսթավելիում հավաք է նախատեսվում
- 6 Ժամը 17:00-ի դրությամբ ընտրողների մասնակցությունը 50,06 տոկոս է
«Մթիս Ամբեբիի» լրագրողական հետաքննությունը հաստատել է, որ «Ջորջիան Մանգանեզ» ընկերությունը, որը վիթխարի ֆինանսական օգուտներ է տեսնում Ճիաթուրայում մանգանի արդյունահանումից (ըստ պաշտոնական տվյալների՝ տարեկան 96 մլն շահույթ), ամբողջությամբ անտեսում է օրենքները, անուղղելի վնաս է հասցնում բնությանը, վտանգում է մարդկանց առողջությունը և ուղղակիորեն հողում թաղում նրանց ունեցվածքը և ապագա հեռանկարները: Այս քրեական գործում «Ջորջիան Մանգանեզի» դաշնակիցն ու պաշտպանը պետությունն է։
«Ջորջիան Մանգանեզ» ՍՊԸ-ն 2006 թվականի դեկտեմբերի 19-ից Ճիաթուրայի մունիցիպալիտետում 16 430 հա մանգանի արդյունահանման լիցենզիա ունի՝ 40 տարի ժամկետով։ Լիցենզիան տրվել է որոշումների կայացման որևէ փուլում առանց բնակչության և բնապահպանական կազմակերպությունների մասնակցության։
Իշխանափոխությունից հետո՝ 2013-2017 թվականներին, ընկերությունը տուգանվել է 416 մլն լարիով շրջակա միջավայրին հասցված վնասի համար։ Այս պատրվակով 2017 թվականին պետությունը երեք տարով հատուկ կառավարիչ է նշանակել «Ջորջիան Մանգանեզում»՝ նախկինում ֆինանսական հանցագործությունների համար հետախուզման մեջ գտնվող «Վրացական երազանքի» մերձավոր Նիկոլոզ Չիքովանիին։ Չիքովանիի նշանակումից հետո ընկերության գրեթե կես միլիարդ լարի տուգանքը զրոյացվել է։
Արդեն 7-րդ տարին է, ինչ Թբիլիսիի քաղաքային դատարանի դատավոր Նինո Բուաչիձեի ժամանակավոր վճռի համաձայն, ձեռնարկության հատուկ մենեջերը ձեռնարկությունն այնպես է կառավարում, որ դատարանում ոչ մի հայց չի ներկայացվում և ոչ մի վեճ չի ընթանում, ինչը փաստաբանների կարծիքով՝ անօրինական է։
«Մթիս Ամբեբիի» լրագրողական հետաքննությունը ցույց է տվել, որ ձեռնարկությունում կառավարման հատուկ ռեժիմի ներդրումից հետո Ճիաթուրայի մունիցիպալիտետում բնապահպանական իրավիճակը արմատապես վատացել է, և ստեղծվել է էկոլոգիական աղետի հավասար իրավիճակ։
Վրաստանի շրջակա միջավայրի պահպանության և գյուղատնտեսության նախարարությունը «Ջորջիան Մանգանեզում» հատուկ կառավարչի ներկայացնելուց հետո այլևս չի ուսումնասիրում շրջակա միջավայրին հասցված վնասը և չի արձագանքում խախտումներին։
Խալիփաուրի գյուղի բնակիչ 87-ամյա Գուրամ Գափրինդաշվիլին դիմել է Վրաստանի կառավարությանը՝ լիցենզիան չեղարկելու խնդրանքով։
Գուրամ Գափրինդաշվիլին միակ մարդն է Ճիաթուրայում, ով համարձակվել է դատական վեճ սկսել այս խնդրի շուրջ և պահանջում է չեղյալ համարել լիցենզիան բաց հանքի շահագործման մասով։
Մի անգամ՝ 30 տարի առաջ, նա արդեն ստիպված էր տեղափոխվել այլ վայր, քանի որ հանքաքարի արդյունահանման պատճառով իր տարածքում սողանքներ են առաջացել։ Նրան և իր հարևաններին՝ 25 ընտանիքներին, նույն գյուղում, որտեղ հանքաքարն արդեն արդյունահանվել էր, հողատարածք են տվել՝ նոր տներ կառուցելու համար։ 10 տարի առաջ Գուրամ Գափրինդաշվիլիի տան հարևանությամբ երկրորդ անգամ են «Ջորջիան Մանգանեզի» էքսկավատորներով մոտեցել երբեմնի մշակված տարածքին ու կամաց-կամաց՝ նաև նրա տանը։ «Իմ շուրջը գտնվող բակերի ու տների տակ հանքաքար է մնացել։ Այս վայրերն էլ են ուզում փորել։ Ես չեմ ուզում երկրորդ անգամ տեղափոխվել»,- ասում է Գուրամ Գափրինդաշվիլին «Մթիս Ամբեբիին»։ Նրան աջակցում են «Կանաչ այլընտրանք», «Քաղաքացիական ակտիվությունների կենտրոն» և «Ապագա Ճիաթուրա» հասարակական կազմակերպությունները։
Վրաստանի Սահմանադրության 29-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի ապրել առողջ միջավայրում, վայելել բնական միջավայրը և հանրային տարածքը։ «Մթիս Ամբեբիի» հետաքննական ֆիլմը ցույց է տալիս, որ սահմանադրության այս հոդվածը Ճիաթուրայի մունիցիպալիտետում չի գործում։
2017 թվականին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը վճիռ է կայացրել «Ջուղելին և ուրիշներն ընդդեմ Վրաստանի» գործով։ Հայցվորները պնդում էին, որ իրենց տների մոտ գտնվող ՋԷԿ-ը վտանգ է ներկայացնում իրենց առողջության և բարեկեցության համար:
Եվրոպական դատարանն իր որոշման մեջ նշել է.
«Եթե նույնիսկ ենթադրենք, որ օդի աղտոտվածությունը էական վնաս չի հասցրել դիմորդների առողջությանը, նրանք առնվազն խոցելի են դարձել տարբեր հիվանդությունների նկատմամբ։ Կասկածից վեր է, որ դա բացասաբար է ազդել սեփական տանը նրանց կյանքի որակի վրա:
Դիմումատուների իրավունքներին միջամտությունը հասել է բավականաչափ աստիճանի, որպեսզի ընկնի Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի պաշտպանության ներքո: Այս գործի հիմնական էությունը ՋԷԿ-ի վտանգավոր գործունեությունը կարգավորող օրենսդրական դաշտի բացակայությունն է, և որպես հետևանք՝ կառավարության կողմից օդի աղտոտվածության խնդիրը չլուծելը։
Պետությունները պարտավոր են ընդունել համապատասխան կանոնակարգեր՝ կապված վտանգավոր գործունեության հետ՝ հաշվի առնելով դրանց հատուկ բնութագրերը և հնարավոր ռիսկի մակարդակները։ Մասնավորապես, պետք է կանոնակարգվի լիցենզիաների տրամադրումը, կայանների կազմակերպումը, շահագործումը, անվտանգության և գործունեության վերահսկումը։
Կանոնակարգերը պետք է պարտադիր լինեն բոլոր համապատասխան կազմակերպությունների համար, որպեսզի նրանք կարողանան միջոցներ ձեռնարկել՝ պաշտպանելու նրանց, ովքեր կարող են վտանգի տակ լինել: Քննարկվող դեպքում նման օրենսդրական կարգավորման բացակայությունը հանգեցրել է ՋԷԿ-ի աշխատանքին առանց անվտանգության անհրաժեշտ նորմերի պահպանման։
Ստեղծված իրավիճակն ավելի է սրվել բնակիչների խնդրի նկատմամբ կառավարության պասիվ վերաբերմունքով։ Վիճելի իրավիճակը ոչ թե իրադարձությունների հանկարծակի զարգացման արդյունք էր, այլ ներկայացնում էր երկար ժամանակ առաջ առկա խնդիրներով ստեղծված իրավիճակ, որը հայտնի էր համապատասխան մարմիններին։ Այնուամենայնիվ, չնայած այն հանգամանքին, որ ՋԷԿ-ին հանձնարարվել է տեղադրել համապատասխան զտիչներ և մաքրող սարքեր՝ օդում արտանետվող թունավոր նյութերի ազդեցությունը շենքի բնակիչների վրա նվազեցնելու համար, իրավասու մարմինները երբեք արդյունավետ միջոցներ չեն ձեռնարկել՝ վերահսկելու պահանջների կատարումը։
Չնայած այն հանգամանքին, որ ազգային իշխանությունները շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերում ունեն անվճար գնահատման տարածք, Եվրոպական դատարանը գտնում է, որ քննարկվող գործում պատասխանող պետությունը չի պահպանել արդար հավասարակշռությունը գործող ջերմաէլեկտրակայան ունենալու հանրային շահերի և դիմողների սեփական բնակարանի և անձնական կյանքի իրավունքը:
Ճիաթուրայի գյուղերի օդի աղտոտվածությունը «Ջորջիան Մանգանեզի» անվերահսկելի գործունեության պատճառով հաստատվում է դատախազությունում պաշտոնապես հարուցված մի քանի քրեական գործերով։ Հենց դա պատճառաբանելով, որ օդի որակի ստուգման եզրակացությունները քրեական գործի մաս են կազմում և «դրա հրապարակումը կխոչընդոտի քննությանը»՝ «Մթիս Ամբեբիին» ապօրինաբար փաստաթղթեր չեն փոխանցել։ Այդ իսկ պատճառով հրատարակությունը արդեն 6 ամիս է՝ Թբիլիսիի քաղաքային դատարանում հայց է ներկայացրել ընդդեմ բնապահպանական վերահսկողության վարչության, Գլխավոր դատախազության և ֆինանսների նախարարության քննչական ծառայության։ Օրենսդրության համաձայն՝ դատավորը պարտավոր է գործը քննել առավելագույնը 5 ամսվա ընթացքում, սակայն առաջին նիստը դեռ նշանակված չէ։
