“İdi naxuy” - Unikal Balda kanyonunu xilas etmək üçün mübarizə aparan yerli gənclər dövlət qurumunun - Qorunan Ərazilər Agentliyinin - ofisindən rus söyüşü ilə qovulublar. Hökumət kanyonun ətrafındakı kəndlərin sakinlərindən belə soruşmadan 40 il müddətinə təbiət abidəsini Rusiya ilə sıx əlaqəsi olan şəxslərə verib. Onlar sürətlənmiş şəkildə kanyonu betonlayır və təhrif edirlər. Qanunu pozaraq verilən qərarın icrasına mane olunmasın deyə, polis tərəfindən xüsusi şəkildə mühafizə olunurlar.
Əsas xəbərlər
Balda Kanyonu Martvilidən 20 dəqiqəlik məsafədədir. O, kəndlərlə əhatə olunub - birinci, ikinci və üçüncü Balda. Hər üç kəndin mövcudluğu, oradakı yerli əhalinin həyatı və inkişafı Balda Kanyonu ilə bağlıdır. Kanyon təbiət abidəsi statusuna malikdir, məhz ona görə ki, Abaşa çayı vadisinin bu hissəsi kilometr yarımdan çox nadir və unikal təbii birləşmələrlə zəngindir. İndiyə qədər hər şey toxunulmaz idi.
Hökumət təbiət abidəsini 40 il özəl şirkətə təhvil verib, yerli sakinlər bundan 3 ay əvvəl, isti iyul günlərində kanyon ərazisində çayda çimən gənclərin oradan qovulması ilə xəbər tutmuşdular.
Tazo Ruxaya, Balda kənd sakini: “Bir gün anidən öyrəndik ki, ömrümüz boyu bizim olan və oraya gedib-gəldiyimiz bu yer qırx illik satılıb”.
Tsotne Tvaradze, Balda kənd sakini: “Kənd heç nə bilmirdi. Söz-söhbət səviyyəsində gedən yeganə məlumat o idi ki, məkanı abadlaşdırmaq lazım idi, bu da bizim üçün o demək idi ki, ola bilsin ki, onlar minimal müdaxilələrlə elementar bir eniş düzəldəcəklər. İndiyə qədər kanyona eniş yox idi və biz kanyona fiziki bir şəxsin bölgəsindən enməli olurduq”.
Qanunsuz hərrac
Mühafizə olunan Teritoriyalar Agentliyi turizm infrastrukturunun təşkili məqsədilə Balda Kanyonunu və ona bitişik 24 130 kvadratmetr ərazini 5 noyabr 2022-ci il tarixində elektron hərraca çıxarmışdı. Hərracın qalibi ziyarətçi mərkəzinin, ən azı 350 metr uzunluğunda piyada və səkilərin, körpülərin, mənzərələrin və 350 metr uzunluğunda “roller” attraksionunun tikintisinə cavabdehdir. Ümumilikdə 2.800.000 lari investisiya edilməlidir. Müqavilə icarəçiyə köçürülən ərazidə əlavə infrastrukturun təşkilini məhdudlaşdırmır. Həm də insanlardan yenə heç nə soruşmadan öz fikirləri ilə layihədə dəyişiklik edə bilər.
Gürcüstan Konstitusiyasının 29-cu maddəsinə əsasən;
- Hər kəsin təbii mühitdən və ictimai məkandan istifadə etmək hüququ var.
- Hər kəsin ətraf mühitin vəziyyəti haqqında tam məlumatı vaxtında almaq hüququ vardır.
- Hər kəsin ətraf mühitə qayğı göstərmək hüququ var.
- Ekoloji məsələlərlə bağlı qərarların qəbul edilməsində iştirak hüququ qanunla təmin edilir.
Konstitusiya ilə yanaşı, Orxus Konvensiyası birbaşa dövlət orqanlarına öhdəlik qoyur ki, İnsanlar məlumatlandırılmalı və ətraf mühitlə bağlı qərarların qəbulu prosesində erkən iştirak etməyə təşviq edilməlidir.
Mühafizə olunan Teritoriyalar Agentliyi qərar qəbulunun bütün mərhələlərində ictimaiyyəti, xüsusən də yerli əhalini məlumatlandırma öhdəliyinə məhəl qoymayıb. Proses tamamilə qapalı idi. Martvili və Okatse abidələrinin administrasiyasının direktoru Zaza Qaqua indi deyir ki, hərrac açıq elan edildi və hər kəs elanı görə bilərdi, lakin bu “arqument” prosesin açıq olduğunu sübut etmək üçün istifadə edilə bilməz. Hökumət 49 il müddətinə Raca və Kvemo Svanetidə 104 min 712 hektar meşə sahəsini məhz eyni üsulla Putinin oliqarx ortağı Davit Xidaşeliyə vermişdi. Hərracla bağlı elan Əmlak Məsələləri Milli Agentliyinin saytında da dərc olunmuşdu, Ancaq “Mtis Ambebi” bu məsələyə girişməyə başlayana, sənədləri əldə edənə və faktları açıqlayana qədər bu inanılmaz hadisə haqqında heç kim heç nə bilmirdi
Sosial Ədalət Mərkəzinin nümayəndəsi Salome Şubladze izah edir ki, Balda Kanyonu üçün nəzərdə tutulan fəaliyyətlər təbiət abidəsinin funksional məqsədi ilə bir araya sığmır:
“Təbiət abidəsindən yalnız ekoturizm və rekreasiya məqsədləri üçün istifadə oluna bilər. “Sameqrelo təbiət abidələri kompleksinin fəaliyyətinin müvəqqəti tənzimlənməsi qaydası” var ki, bu, Balda Kanyonunun ərazisində icazə verilən fəaliyyətlərin siyahısını müəyyən edir. Bu siyahı kifayət qədər qısadır və genişmiqyaslı ziyarətçi mərkəzinin və roller atraksiyasının yaradılmasını əhatə etmir”.
Ziyarətçilər mərkəzinin təşkili o deməkdir ki, yaxın 40 il ərzində yerli əhali Balda Kanyonunun ərazisinə pulsuz daxil ola bilməyəcək və onlar özəl şirkətə pul ödəməli olacaqlar.
“Kanyon 350”nin Rus əlaqələri
Hərracda iştirak edən yeganə şirkət - “Canyon 350” MMC hərracın elanından 3 gün sonra, noyabrın 8-də qeydiyyatdan keçib. O, artıq noyabrın 15-də qalib olub. Şirkətin səhmlərinin 50 %-i Qiorgi və Mamuka Merkviladzeyə məxsusdur. Qiorgi Merkviladze həmçinin “Zipin Kinchkha” şirkətinin sahibidir, hansı ki, bu şirkətin ortaq sahibi Rusiya və Gürcüstanın ikili vətəndaşlığına sahib İrena Xarazovadır.
Balda Kanyonunun sahibi olan şirkətin Rusiya əlaqələri şəbəkəsi daha genişdir.
Şirkətin 35 % payının sahibi Mamuka Merkviladze Rusiyadakı gürcü diasporunun vitse-prezidentidir. 2021-ci ildə o, Moskvada keçirilən görüşdə iştirak edib, orada Gürcüstan və Rusiya arasında hava nəqliyyatının yenilənməsi və iki ölkə arasında vizasız gediş-gəliş məsələləri müzakirə olunub.
O, həmçinin müqavilə şərtlərinə əsasən Rusiya şirkətinə 800 vaqonu hərracsız təhvil verən “Gürcüstan Dəmir Yolları”nın törəmə şirkəti “GR Logistics & Terminals” şirkətinin direktoru olub.
Həmin Mamuka Merkviladze, Gürcüstan və Rusiyanın ikili vətəndaşı Fridon Katamadzenin biznes tərəfdaşıdır. Katamadze 2019-cu ildə Kobuleti bələdiyyəsində, Xala kəndi yaxınlığında 25 il müddətinə qızıl hasilatı lisenziyası almış “Kapital Qrup” MMC-nin 50 faizinin sahibidir. Merkviladze digər Rusiya vətəndaşları ilə birlikdə daha iki şirkətə sahibdir.
Mamuka Merkviladzenin həyat yoldaşı Tamar Duduniya həkim və müğənnidir, Putin administrasiyasının büdcəsi ilə təhsil alıb. Mükafatı vokal müsabiqəsinin qalibi Duduniyaya Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu təqdim edəcək. O, Rusiya şou-biznesində çalışır və rus təbliğatçılarına yaxındır.
Kanyonu xilas etmək uğrunda mübarizə və gənclərə qarşı sistem
Baço Tvaradze, Balda kənd sakini: “İndi qayalar “Kerxer”lə yuyulur. Orada qayaların arasında nə yaşıllıq gördüksə, bizə dedilər ki, heç nə qalmamalıdır. Yalnız şəffaf divarlar qalmalıdır, çünki bu yaşıllıq və ağaclar bu roller sahil xəttinin hərəkətinə mane olur”.
Tsotne Tvaradze, Balda kənd sakini: “Bu ağacların yetişdiyi və bərkidiyi az miqdarda torpaq sahəsi var. Bu torpaq yuyulur və sonra bu ağaclar kanyona düşür. Bir hissəsini də özləri kəsirlər. Bəziləri qayanı kəsəndə bu baş verir ki, sonra da qayıdıb deyirlər ki, bizim onu kəsməyə haqqımız var və o, öz-özünə yıxıldı, bizlik bir şey yoxdur”.
Bu roller-koster atraksiyası hörümçək toru kimi bütün kanyonu əhatə edir. Burada bu kabellər və dəmir-beton çirkinliyi bir çərçivəyə qoyulmalıdır, o yerə ki, azadlıq saçırdı.
Görəndə ki, beton maşını gəlib mənim olan bu təbiəti məhv edir və mən onu sevirəm, təbii ki, onu qorumaq istəyirəm, amma buna icazə vermirlər. Martvildə polis olan hər kəs eyni vaxtda bu beton maşının ardınca gedəcək. Gələcəklər, beton tökəcəklər, gedəcəklər”.
Unikal kanyonu qorumaq üçün Balda əhalisi bir neçə aksiya keçirib, hətta özləri yerli hakimiyyət orqanlarına da baş çəkiblər.
Martvili merinin müavini Aleksandre Xurçilava aksiya iştirakçılarından qanunun meriyanı insanların bu qərardan xəbəri olub-olmadığını və tikintiyə icazə verməzdən əvvəl onların mövqeyinin nə olduğunu öyrənməyə məcbur edən maddəsini göstərməyi xahiş edib. “Bunu qanunda meriya yazmayıb”, - deyə öz sualına mer müavini özü cavab verib.
Qanunda yazılıb ki, maraqlanan vətəndaşlar abidənin təmiri mümkün olmayacaq dərəcədə zədələndikdə işlərin dayandırılması tələbi ilə məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdirlər. Onlar hətta müraciət ediblər, lakin Tbilisi Şəhər Məhkəməsinin hakimi Meri Quluaşvili mübahisə həll olunana qədər işin dayandırılması tələbini təmin etməyib. Sosial Ədalət Mərkəzinin nümayəndəsi Salome Şubladze “Dağ Xəbərləri”nə bildirib ki, yaxın günlərdə əsas şikayət ilə məhkəməyə müraciət edəcəklər.
Əhalinin yaşayış mühitini qorumaq üçün hökumətin təkbaşına, xalqdan gizli qəbul etdiyi qərarlara qarşı çıxması, onun ləğvini tələb etməsi hallarına nəzər salsaq, məsələn, “Namaxvani SES kaskadı” məsələsində, məhkəmə üç ildən artıqdır ki, işə baxmağa belə başlamayıb. Raça meşələrinin rus oliqarxın şərikinə verilməsi ilə bağlı qərardan apellyasiya şikayətinin verilməsindən demək olar ki, il yarım keçib, lakin bu işdə də məhkəmənin ilkin iclası keçirilməyib.
Təbiət abidəsi ilə yanaşı, atraksionların tikintisi Balda meşəsində yaşayan cüyürlərin da həyatı bahasına başa gəlib.
Tazo Ruxaia, Balda kənd sakini: “Bu cığır onun üçün bütün ömrü boyu hərəkət yolu olub. Qəflətən kimsə hasarlayıb və onun həyat rejimi pozulub. O, özünü onun cığırının olmalı olduğu yerdə tapıb və əslində betonla, armaturlarla qarşılaşıb və onun üstünə yıxılaraq buna qurban gedib.
Martvili və Okatse abidələrinin administrasiyasının direktoru Zaza Qaqua “Dağ Xəbərləri” ilə telefon danışığında Balda Kanyonunu qorumaq üçün mübarizə aparan gəncləri cüyürü öldürməkdə, sonra isə ölü heyvanı tikinti sahəsinə gətirməkdə günahlandırıb. “Bunu səs-küy salmaq üçün qəsdən ediblər. Polisə müraciət etdim ki, istintaq başlansın və günahkarlar məsuliyyətə cəlb olunsun”.
Fəalların yaydıqları videomateriallardan da görünür ki, Qaqua onlara qarşı aqressivdir. Balda kanyonunun yeni sahibi Qiorqi Merkviladze gəncləri rusca söyərkən fəalları dövlət qurumunun binasından qovan Qaqua olub.
Zaza Qaqua: Mənim yanıma hücum çəkdilər, şəxsi görüşüm var idi.
“Dağ Xəbərləri”: videoda onların hücum çəkmədiyi görünür. “Əksinə, Balda Kanyonu haqqında müzakirə apardığınızı eşitdikləri üçün içəri girə bilib-bilməyəcəklərini soruşublar.
Zaza Qaqua: Bu, şəxsi görüş idi.
“Dağ Xəbərləri”: Dövlət agentliyinin binasında, iş saatlarında hansı şəxsi görüşlər keçirirsiniz? Sizdən başqa, bu şirkətin sahibi və bir neçə Baldalı orada idi. Bu gəncləri niyə qovmusunuz? Siz bu şirkəti və Rusiyaya bağlı şəxslərin maraqlarına lobbiçilik edirsiniz?
Zaza Qaqua: Xeyr. Rusiya ilə kimin əlaqəli olduğunu bilmirəm. Mən Merkviladzeləri çoxdan tanıyıram. O gənclər isə mənə vətən xaini deyirlər, şəxsən məni təhqir edirlər. Ona görə də onlarla münasibət qurmaq istəmirəm.
“Dağ Xəbərləri”: Siz təhqir olunmuş hiss edə bilərsiniz, lakin dövlət qulluqçususunuz!
Zaza Qaqua: Mən onlara dedim ki, hüquqi yolla mübahisə aparsınlar, budur, məhkəmə, budur polis, müraciət etsinlər.
Tikintini koordinasiya edən şirkət tərəfindən əraziyə təyin edilmiş şəxslər yerli gənclərə aqressiv şəkildə qarşı çıxırlar. “Dünən, əslində nə baş verdiyini lentə almaq üçün gedən kənd sakinlərinə polislə birgə orda duran şirkət nümayəndələri orta barmaqlarını göstəriblər”, - Baço Tvaradze bizə bildirir.
“Şəxsən sənə nə göstərdim! Yaxşı çəkirdinmi məni? Niyə çəkirdin?! Bəs mən də istəyirdim və göstərdim! Nə idi, şikayətin var?”, - deyən şirkət nümayəndəsi “Dağ Xəbərləri”nin kamerası qarşısında ədəbsiz davranışını təsdiqləyib.
Bu hamısı deyil. Özünü “Kanyon 350” MMC-nin podratçısı və “Roller” attraksionunun təşkilinə cavabdeh şəxs kimi təqdim edən Ziplayn Federasiyasının prezidenti Qiorqi Çinçaladze fəallara qarşı müxtəlif ittihamlar irəli sürüb.
Qiorqi Çinçaladze: Bu adamlar faizçidirlər.
“Dağ Xəbərləri”: faizçi nə deməkdir?
Qiorqi Çinçaladze: Pay istəyirlər.
“Dağ Xəbərləri”: kimdən və hansı formada pay tələb edirlər, sahibkarı şantaj edirlər?
Qiorqi Çinçaladze: Bəli.
“Dağ Xəbərləri”: Bunu deməyə sübutunuz varmı?
Qiorqi Çinçaladze: Bəli.
“Dağ Xəbərləri”: bizə deyə bilərsinizmi? Özünüz görmüsünüz?
Qiorqi Çinçaladze: Bəli.
“Dağ Xəbərləri”: bizə daha dəqiq izah edin ki, söhbət hansı növ qanunsuzluq və ya cinayətdən gedir, konkret nə tələb edirlər?
Qiorqi Çinçaladze: Buradan kəndin faydasının nə olacağını soruşurlar.
“Dağ Xəbərləri”: Bəs, kənd camaatının hansı faydasının nə olacağını soruşurlarsa burada qanunsuz olan nədir?
Söz verməsinə baxmayaraq, Çinçaladze bizə heç bir videomaterial təqdim etməyib.
Pozulmuş görüş
Hökumət etirazdan sonra əhali ilə post-fakto görüşüb. Oktyabrın 6-da Martvildə keçirilən müşavirədə Ətraf Mühitin Mühafizəsi və Kənd Təsərrüfatı nazirinin müavini Yuri Nozadze iştirak edib.
“Mən hələ də çox yaxşı olacağını düşünürəm, çünki təqdimatın nədən ibarət olduğunu mən də görməmişəm. Sizin üçün də maraqlı ola bilər. Mən bilirəm ki, əhali ilə ünsiyyət olub”, - nazir müavininin bu açıqlaması Baldalılarla dolu zalda səs-küylə qarşılanıb.
“Xeyr, heç bir ünsiyyət və ictimai müzakirələr olmayıb. Məhz buna görə də biz bu layihənin dayandırılmasını xahiş etdik.
Biz heç bir şəkildə inkişafın əleyhinə deyilik. Burada gördüyünüz hər kəs kəndin inkişaf etməsini istəyir, lakin inkişaf etdirilməlidir, satılmamalıdır.
Əgər sizin üçün bu, sadəcə Balda Kanyonudursa, biz ona əsas başlanğıc deyirik və boşuna demirik”, - Tsotne Tvaradze ona cavab verdi.
“Qoy bu vəhşi təbiət toxunulmaz, gözəlliyi ilə qalsın!” Ona niyə toxunmalısan?
Bu məmləkətdə dəyərli nəsə qalmalıdı deyilmi, a kişi? Vadidir, çaydır - hər şeyi ki, satmaq olmaz?! Bu ki bizimdir?! Bu kəndindir!
Kənd gəncləri nə edə bilər? Nə etməli, ya hara getməli, ya da harda dincəlməlidirlər? Bəziləri belə kobud deyirlər - “Orada çirklənməsən” - lap çirklənsə belə! Buna onların niyə onların haqqı yoxdur?
Bu vadini özləri düzəldiblər? Təbiət bu kəndə hədiyyə verib. Bu çay axsın! Şəxsən sənindir? Niyə kiməsə icarəyə verilməlidir? Qırx il artıq ömrün yarısıdır. Qırx - bu icarə deyil, satışdır! Bu satılıb!
Kənd sakini Maia Şavdia deyir ki, əhali güzəştə getməyəcək.
Bu qırx ildə investor yerli sakinlərə də yaxşı şeylər vəd edir.
“Biz müşahidə etdik ki, kəndlilər bəzən Martviliyə piyada gedirlər və buna görə də bir marşutka hədiyyə etmək qərarına gəldik və ikinci ildən kəndə 50 000 lari verəcəyik. Biz sizə bundan yaxşı nə təklif edə bilərik, daha nə istəyirsiniz”, - Baço Tvaradze investorların təklifini xatırlayır.
Qırxa yaxın çimərlik yerinin olduğu bir kilometr yarımlıq unikal mənzərə artıq şəxsi mülkiyyətçi tərəfindən hasarlanıb və bu gün ora heç kəs buraxılmır. Tikinti başa çatdıqdan sonra kanyona girişin təxmini dəyəri 30 lari olacaq.
“Dağ Xəbərləri” bu mövzunu fəal şəkildə işıqlandırmağa davam edəcək.
Müəlliflər: Salome Simonia, Davit Tamazaşvili
