Suxuminin süqutundan 29 il keçir

20-ci əsrin 80-ci illərinin sonunda Gürcüstanda milli-azadlıq hərəkatının kəskin fəallaşması fonunda Kreml Gürcüstana güclü təsirini saxlamaq üçün Abxaziyadakı separatçı, anti-gürcü və millətçi qüvvələri səfərbər edir.

1988-ci ilin noyabrında “Aidgilara” Abxaz Xalq Forumu yaradıldı və 1989-cu il martın 18-də Abxaziyanın Gürcüstandan ayrılması tələbi ilə bağlı qondarma “Lixninin müraciəti” qəbul edildi.

1989-cu ilin iyulunda qondarma “Lixninin müraciəti”ndən sonra Suxumidə faciə baş verdi. Separatçılar İvane Cavaxişvili Universitetinin Suxumi filialının tələbə və professorlarına hücum ediblər. Bir neçə nəfər öldü.

1989-cu ildə Sovet İttifaqının Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən yaradılmış “Qafqaz Xalqları Konfederasiyası” Abxaziyanı öz tərkib hissəsi elan edir. Suxumi şəhəri konfederasiyanın paytaxtı oldu.

1990-cı ilin dekabrında “Souz” blokunun liderlərindən biri olan Vladislav Ardzinba Abxaziya SSR (Muxtar Sovet Sosialist Respublikası) Ali Şuranın sədri seçildi. Ali Şura qondarma “Abxaz Qvardiyası”nı yaradır. 1992-ci il iyulun 25-də Gürcüstan Dövlət Şurası xüsusi qətnamə ilə Abxaziya Ali Şurasının 20 qərarını qeyri-qanuni elan edib.

1992-ci ilin birinci yarısında Abxaziyada nəqliyyat və kommunikasiya sistemləri ilə əlaqədar təhlükəsizlik vəziyyəti mürəkkəbləşdi. Abxaziya rəhbərliyi ilə razılaşmadan sonra Gürcüstanın daxili qoşunları və hərbçilərinin məhdud kontingenti Abxaziya ərazisinə keçdi.

Separatçı qruplaşmalar gürcü bölmələrinə atəş açıblar. İlk toqquşmalar Oçamçire və Qulripşi rayonlarında baş verib. Qan tökülməsin deyə gürcü bölmələri Suxumi kənarında düşərgə saldılar.

Vladislav Ardzinbanın qərarına əsasən, silahlı abxaz separatçıları Suxumidə strateji məntəqələri zəbt ediblər və bu, avqustun 14-də hərbi əməliyyatların başlamasına səbəb olub.

Separatçılar 200-200 nəfərlik Abxaziya-Gürcüstan hərbi birləşməsinin Psou çayından Sameqreloya qədər nəqliyyat kommunikasiyalarını qoruyacağı barədə razılaşdırılmış sənədi imzalamayıblar.

1992-ci il avqustun 18-də Vladislav Ardzinbanın separatçı hökuməti Suxumini tərk etdi.

Qafqazın Dağlı Xalqları Konfederasiyası Abxaziyaya “döyüşçülər” göndərmək qərarına gəlib.

Sentyabrın 3-də Moskvada Rusiyanın vasitəçiliyi ilə atəşkəs və qüvvələrin ayrılması haqqında saziş imzalanıb. Gürcüstan tərəfi razılaşmanı yerinə yetirdi və silahlı birləşmələri Qaqra zonasından çıxardı;

1992-ci ilin oktyabrında separatçı birləşmələr razılaşmanı pozaraq Rusiyanın hərbi texnikası və hərbi-dəniz donanması ilə dəstəklədiyi Dağlı Xalqlar Konfederasiyasının “döyüşçüləri” ilə birlikdə Qaqranı ələ keçirdilər.

1992-ci ilin noyabrından 1993-cü ilin mayına qədər olan müddətdə abxaz separatçıları Rusiyanın hərbi resurslarının köməyi ilə Qudauta vilayətinin Qaqra və Tkvarçeli şəhərinin zonalarına nəzarət edir və Abxaziyanın digər bölgələrinə mütəmadi olaraq hücumlar həyata keçirirlər.

1993-cü il aprelin 1-də Gürcüstan parlamenti ilk dəfə Rusiyanı Abxaziyada gürcülərə qarşı etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətini təbliğ etməkdə ittiham edən qətnamə qəbul etdi. BMT və digər beynəlxalq təşkilatlara müvafiq müraciət göndərilib. Orada Rusiyanın hərəkətləri Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü pozmaq və onun müstəqilliyinə qəsd etmək məqsədi daşıyan təcavüz kimi qiymətləndirilib.

1993-cü il iyulun 27-də Soçi şəhərində Rusiyanın vasitəçiliyi ilə “Abxaziyada atəşkəs və nəzarət mexanizminin işlənib hazırlanması haqqında” saziş imzalandı.

1993-cü il avqustun 1-dən 20-dək gürcü tərəfi razılaşmanı tamamilə yerinə yetirdi: Qumista çayı hissəsində cəmi iki müşahidə məntəqəsi buraxdı, batalyonları dağıtmağa başladı, Poti istiqamətində ağır texnikanı geri çəkdi.

Sentyabrın 16-da separatçılar Soçi razılaşmasını pozaraq Rusiya hərbi birləşmələrinin köməyi ilə tərksilah edilmiş Suxuma kütləvi hücuma keçiblər. Döyüş 11 gün davam etdi.

Onlar sentyabrın 27-də səhər saatlarında Abxaziya Nazirlər Şurasının binasına basqın etməyə başlayıblar. Abxaziya Nazirlər Şurasının sədri Jiuli Şartava, Suxumi şəhərinin meri Quram Qabeskiria, Nazirlər Şurasının 27 əməkdaşı əsir götürüldü, sonra isə hamısı güllələndi.

350 mindən çox insan öz doğma yurd-yuvasını tərk etmək məcburiyyətində qalıb və öz yurd-yuvasında qaçqın düşüb.

1993-cü il sentyabrın 30-da Rusiyanın hərbi resursları və muzdlu birləşmələrinin dəstəyi ilə separatçılar Abxaziyanın bütün ərazisini işğal ediblər.

Gürcüstan əhalisinin etnik təmizlənməsi ATƏT-in 1994-cü il hesabatı, Budapeşt 1996-cı il, Lissabon və 1999-cu il İstanbul zirvələrinin qətnamələri ilə təsdiqlənir.

2008-ci il avqustun 26-da Rusiya Abxaziyanı “müstəqil respublika” kimi tanıdı.