Gürcüstanın Xalq Müdafiəsi aparatının qiymətləndirməsinə görə, Gürcüstan parlamentində “Xalqın Gücü” tərəfindən irəli sürülən və çoxlu sayda qeyri-hökumət təşkilatlarına və KİV-lərə “xarici agent” statusunun verilməsini nəzərdə tutan qanun layihəsi beynəlxalq insan hüquqlarının müdafiəsi standartlarına uyğun gəlmir və müasir demokratik dövlətin əsas prinsipləri ilə uyğun deyil.
Əsas xəbərlər
- Qanun layihəsinə əsasən xarici təsir agenti gəlirinin 20 %-dən çoxunu xaricdən əldə edən qeyri-sahibkar (qeyri-kommersiya) hüquqi şəxs (qeyri-hökumət təşkilatı) və KİV-dir, inzibati orqan (dövlət və ya bələdiyyə orqanı/qurum) və ya milli idman federasiyaları tərəfindən yaradılmış təşkilatlar istisna olmaqla.
- Belə hüquqi şəxslər maliyyə hesabatı üzrə öhdəliklərə tabe olacaqlar, bu, keçmiş təqvim ili ərzində xərclənmiş pul vəsaitlərinin məbləği və təyinatı barədə məlumatların təqdim edilməsini əhatə edir. Xarici təsir agentlərinin reyestrinə daxil edilmiş məlumatlar açıqdır.
- Qanun layihəsinə əsasən, “xarici təsir agenti”ni müəyyən etmək üçün Gürcüstanın Ədliyyə Nazirliyi monitorinq aparmaq imkanı əldə edəcək və bu monitorinq çərçivəsində ona bütün lazımi məlumatları emal etmək səlahiyyəti veriləcək, şəxsi məlumatlar daxil olmaqla.
- Monitorinqin başlanması üçün əsas təşkil edir: Ədliyyə Nazirliyinin müvafiq səlahiyyətli şəxsinin qərarı; Xarici təsirin konkret agentinə müvafiq istinadı ehtiva edən Nazirliyə təqdim edilmiş yazılı ərizə.
- Qanun layihəsi nazirliyə 10, 20 və 25 min lari məbləğində cərimələr tətbiq etmək, təşkilatları məcburi qeydiyyata almaq səlahiyyəti də verilir.
Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi aparatı qeyd edir ki, “Gürcüstan Konstitusiyası ilə təmin edilən toplaşmaq və ifadə azadlığı demokratik cəmiyyətin mövcudluğu üçün zəruri ilkin şərtdir, hansı ki, qeyri-hökumət və media təşkilatlarına demokratiyanın, qanunun aliliyinin və insan hüquqlarının həyata keçirilməsinin təşviqinə birgə töhfə verməyə imkan verir. BMT-nin İnsan Hüquqları Bəyannaməsi belə birliklərə öz fəaliyyətlərini həyata keçirmək üçün resurslar axtarmaq, almaq və istifadə etmək hüququ verir ( həmçinin xarici mənbələrdən maliyyə almaq). Eyni zamanda, dövlətlər insan haqları müdafiəçilərinin maneəsiz fəaliyyət göstərmələri üçün əlverişli mühit yaratmağa borcludurlar.
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu (ATƏT/DTİHB), Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Komissarı, Venesiya Komissiyası və BMT-nin Xüsusi Məruzəçisi Rusiya Federasiyası və Macarıstan qanunvericiliyində əksini tapan toplaşma və ifadə azadlığı, habelə şəxsi toxunulmazlıq hüququ ilə bağlı oxşar tənzimləmələri mənfi qiymətləndirir.
Xüsusilə, ATƏT/Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun qiymətləndirməsinə görə, insan haqları müdafiəçiləri tez-tez damğalama və nüfuzdan salma kampaniyalarının ünvanına çevrilirlər, hansı ki, bu digər məsələlərlə yanaşı, onları müvafiq ölkələrdə “xarici agent” kimi elan etmək üçün hüquqi tənzimləmələrin qəbulu ilə özünü göstərir. Beynəlxalq təşkilatların qiymətləndirməsinə görə, təşkilatların statusunun bu cür müəyyənləşdirilməsi onlara qarşı inamsızlıq, qorxu və düşmənçilik mühiti yaradır.
Venesiya Komissiyasının qiymətləndirməsinə görə, sözügedən termin kommunist dövründə işlədilən ritorikanı geri qaytarır, vətəndaş cəmiyyətinə damğa vurur, onların reputasiyasına xələl gətirir və fəaliyyətlərinə ciddi mane olur.
Avropa Şurasının insan hüquqları üzrə komissarının fikrincə, tarixi kontekst nəzərə alınmaqla, “xarici agent”i “xarici casus” və “satqın”la əlaqələndirmək olar ki, bu da cəmiyyətin, xüsusən də hakimiyyət nümayəndələrinin oxşar təsvirdə olan şəxslərlə əməkdaşlığını və nəticədə onların siyasi həyata cəlb olunmasını çətinləşdirəcək.
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin fikrincə, bu termindən istifadə toplaşmaq azadlığına əsassız müdaxilədir, belə ki, müvafiq təşkilatların xarici nəzarət altında olması təəssüratı yaradır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Venesiya Komissiyasının qiymətləndirməsinə görə, təşkilatların onların razılığı olmadan agent kimi qeydiyyata alınması da toplaşmaq və ifadə azadlığına qeyri-mütənasib müdaxilədir və bu imkan qanunla müəyyən edilməməlidir.
Gürcüstan Konstitusiyasının 78-ci maddəsini nəzərə alaraq, Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsinin Macarıstana bənzər hüquqi tənzimləməni Avropa İttifaqının fundamental prinsipləri və hüququ ilə uyğun gəlməyən qərarı xüsusilə diqqətəlayiqdir.
Təqdim olunan qanun layihəsinin “xarici təsir agentləri” hesab edilən və onlarla müxtəlif münasibətlərdə olan şəxslər haqqında külli miqdarda şəxsi məlumatların toplanması və dərc edilməsinə zəmin yaratmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Yuxarıda göstərilənlərə əlavə olaraq, təşkilatların özlərinə əsassız təşkilati yük qoya və onları əsas fəaliyyətlərindən ayıra bilər, hansı ki, bu təşkilatlarla hər hansı formada, o cümlədən əmək və ya xidmət müqaviləsi münasibətlərində olan hər hansı bir şəxsin şəxsi məlumatlarının emalı və yayması imkanını yaratmaqla məxfilik hüququnu poza bilər.
Qeyd edək ki, birliklərin fəaliyyətinin şəffaflığının təmin edilməsi mühüm qanuni məqsəddir və bu məqsədə nail olmaq üçün müvafiq qanunvericilik tənzimləməsi, eləcə də xarici yardım (eAIMS) haqqında məlumatların toplanması, təhlili və hesabatı üçün alət Gürcüstana da məlum deyil. Bununla belə, hüquqlara müdaxilənin yeni qanun layihəsi ilə əsaslı sayılması üçün bu, “təcili ictimai ehtiyac”ın mövcudluğuna əsaslanaraq zəruri olmalı, eyni zamanda, məhdudlaşdırıcı vasitələr və onu müşayiət edən prosedurlar qeyri-mütənasib olmamalıdır. Xalq Müdafiəçiliyinin qiymətləndirməsinə görə, təqdim olunan qanun layihəsi bunu təmin etmir.
Bütün qeyd olunanları nəzərə alsaq, təqdim olunan qanun layihəsinin qəbulu insan hüquqlarının müdafiəsi standartlarına uyğun olmayacaq”.
“Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanun layihəsininin təşəbbüskarı “Gürcü arzusu” partiyasını rəsmən tərk edən parlament çoxluğunun üzvləri (Sozar Subari, Dimitri Xundadze, Quram Maçaraşvili və başqaları) olublar.
“Xalqın Gücü” və “Gürcü arzusu” üzvlərinin fikrincə, qanun layihəsi əsasən Amerika Birləşmiş Ştatlarında qüvvədə olan müvafiq qanunvericiliyə əsasən yaradılıb, lakin ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Ned Prays bildirib ki, bu, ABŞ-ın heç bir qanununa deyil, oxşar Rusiya və Macarıstan qanunvericiliyinə əsaslanır. Praysın fikrincə, təklif olunan qanun Gürcüstan vətəndaşlarının müstəqil səsini istisna edəcək və susduracaq və Gürcüstanın Avro-Atlantik inteqrasiyasına potensial təhlükə yaradacaq.
Parlament çoxluğunun lideri İrakli Kobaxidze deyir ki, qanun layihəsində problem görmür.
