Գելաթիի տաճարի որմնանկարի վնասը մեծ է և գտնվում է ոչնչացման եզրին. եզրակացություն

Եզրակացության համաձայն՝ հաշվի առնելով առկա վնասվածքի վատթարացման ծանրությունը, շտապ արձագանքը, միջամտությունները պետք է չափազանց սահմանափակվեն և կատարվեն միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում։ Որոշ միջամտություններ նկարը վտանգի են ենթարկում:

«Որպեսզի պահպանվի որմնանկարը, անհրաժեշտ է շենքը դարձնել ջրակայուն։ Ներկայումս դրված ապակեպատ սալիկները կանխում են կառուցվածքի չորացումը դեպի արտաքին: Ապակեպատ սալիկները պետք է հեռացվեն: Ժամանակավոր տանիք պետք է տեղադրվի բավարար գլխով, որը թույլ կտա օդափոխություն և օդի շրջանառություն:

Շենքի ջրակայունացումից հետո կարող է երկար տարիներ պահանջվել, որպեսզի շենքի խոնավացած կառուցվածքը չորանա: Հիմնական կանոնն այն է, որ յուրաքանչյուր 25 սմ շենքի կառուցվածքի չորացումը կարող է տևել մինչև մեկ տարի: Եկեղեցու շենքի չորացման համար կարող է պահանջվել երեքից հինգ տարի՝ շենքի ջրակայունացումից հետո:

Հաշվի առնելով որմնանկարի վտանգը, խորհուրդ է տրվում աստիճանաբար չորացնել պատը՝ աղի կործանարար ազդեցությունից խուսափելու և կանոնավոր մոնիտորինգ իրականացնելու համար։ Պատի տաքացման միջոցով չորացման գործընթացի արագացումը խորհուրդ չի տրվում:

Խոնավության և աղերի հետ կապված խնդիրների պատճառով որմնանկարի վնասը ակտիվ փուլում է, շարունակական և ծանր: Անհաջող տանիքի հետևանքով առաջացած ջրի ներթափանցումը մեծ առաձգական վնաս է հասցրել որմնանկարին և նաև քարակույտից լուծվող աղերը տեղափոխել որմնանկարի վրա:

Տարրալուծման և բյուրեղացման միջոցով արտահայտված աղի ակտիվության կրկնվող ցիկլերը կտրուկ ազդեցություն են թողել նկարի վիճակի վրա՝ հանգեցնելով ներկման և ծածկույթի շերտերի թուլացման/քայքայման և տեղամասերի զգալի կորստի: Գելաթիում պատերի ներկման վնասի վատթարացումը, որն առաջին անգամ նկատվել է 2020 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին, հստակ տեսանելի է նկարչական սխեմայի մեծ տարածքների լուսանկարչական մոնիտորինգի միջոցով: Նաև եկեղեցու պահակները ականատես են եղել հատակին ընկնող նյութերի տագնապալի քանակի։ Տեղում նկատված հատուկ պայմանները ներառում էին ներկի և ծածկույթի մակերևույթի վրա տարածված աղի տարածում, ներկի և ծածկույթի շերտերի թուլացում/քայքայումը, ներկի շերտի շերտավորումը, ծածկույթի շերտի անջատումը և մանրէաբանական աճի նշանները: Առաջարկվում է իրավիճակի ամբողջական վերանայում շատ ավելի մանրամասն, քան ձեռնարկվածը՝ 2021 թվականի հունիսին։

Առաջարկվող վթարային միջամտությունները մտահոգիչ են, դրանք վերաբերում են պլանավորված միջամտություններին: Ակրիլների, նանոնյութերի, սիլիկատների, ֆոսֆատների և օքսալատների վրա հիմնված հնարավոր նյութերն ու մեթոդները առաջարկվում են սվաղման և ներկման համար, սակայն այդ նյութերից ոչ բոլորն են համատեղելի այս նկարի սկզբնական տեխնոլոգիայի հետ կամ չեն համապատասխանում ներկայիս խոնավության և աղի խնդրին:

Վիճակի տեղում դիտարկման արդյունքում պարզվել է գաջի վրա շատ բարակ ներկարարական շերտերի առկայություն, որոնք հարուստ են օրգանական մանրաթելերով և ներդիրներով։ Ժելատինային պատի ներկումը պարունակում է մեծ քանակությամբ անօրգանական կապող նյութեր (կրաքարի, գիպսի և մագնեզիումի կարբոնատներ), չբացահայտված օրգանական կապիչներ և բնական մանրաթելեր։ Անհրաժեշտ է որոշել ներկման զգայունությունը ջրի վրա հիմնված մեթոդների նկատմամբ: Ջուրը կարող է առաջացնել աղերի, ներկերի շերտերի և դրանց բաղադրիչների տարրալուծում և տարածում: Սա կարող է հանգեցնել նկարի գունաթափմանը և ի վերջո հանգեցնել նկարի կորստին:

Գելաթիում ստեղծված իրավիճակը պահանջում է մոտեցումների փոփոխություն և գործնական աշխատանք։ Այն պետք է հավասարակշռի անհետաձգելի կորստի վտանգի տակ գտնվող տարածքները կայունացնելու անհապաղ պահանջները կանխարգելիչ միջոցներով՝ կանխելու աղի հետագա վատթարացումը»,- ասվում է եզրակացության մեջ:

Միջազգային խորհրդատվական խորհուրդը ներառում էր Օսթին Նևին, Կուրտուայի արվեստի ինստիտուտ, Լոնդոն, Սառա Ստենֆորս, IIC-ի նախկին պատվավոր նախագահ, Միացյալ Թագավորություն, Լորինդա Վոնգ, Գեթիի պահպանության ինստիտուտ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Ֆրանչեսկա Պիկետ, Հարավային Շվեյցարիայի Կիրառական գիտությունների և արվեստի համալսարան: Փորձագետներն ուսումնասիրել են Գելաթիի վանքում տիրող իրավիճակը 2022 թվականի մայիսին։

Երկու ամիս առաջ մշակույթի նախարար Թեա Ծուլուկիանին խորհրդարանում իր ելույթի ժամանակ ասել էր, որ «Գելաթիում գործընթացն այսօր ճիշտ ուղու վրա է» և ինքը՝ մինչև 2021 թվականի մարտը այնտեղ տեղի ունեցածի համար պատասխանատվություն չի կրելու:

«Բոլորին ուզում եմ հիշեցնել, որ Գելաթիի վանական համալիրում խնդիրները սկսվել են 2008 թվականից, և մինչև 2020 թվականի դեկտեմբերն այդ խնդիրներն այնպիսին էին, որ տարիներ շարունակ գլխավոր տաճարի արևմտյան և հյուսիսային թևերը լուրջ վտանգի տակ էին։ Վրաստանի մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության նախարարությունը ստեղծվել է 2021 թվականի մարտին։

Ես հրաժարվում եմ պատասխանել, թե ինչ է տեղի ունեցել 2021 թվականի մարտից առաջ։ Մշակույթի նախարարը 2008 թվականից մինչև 2021 թվականի մարտ ժամանակահատվածի համար չի կարող պատասխանել:

2008 թվականից Գելաթիի համալիրի հետ կապված ամբողջական փաստաթղթեր և արձանագրություններ չկան այն մասին, թե ինչ է արվել տանիքի վերականգնման մեկնարկից ի վեր։ Մենք կարողացանք համոզել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին 2021 թվականի ապրիլ-մայիսին, Covid-ի պայմաններում, թիմ հավաքել աշխարհահռչակ ճարտարապետ-վերականգնող Ուգո Տոնիետտիի գլխավորությամբ և աշխարհահռչակ տաճարի կլիմայագետ Ալեսանդրո Մասսարիի մասնակցությամբ, հունիսին գալ Վրաստան, ինչն անհնարին էր Covid-ի պայմաններում: Մենք հատկացրեցինք 950,000 լարի և գնեցինք փայտամածներ, որոնք համապատասխանում են միջազգային չափանիշներին և անվտանգության չափանիշներին և, ամենակարևորը, ամբողջությամբ ծածկում են տաճարի ներսը: Այդպես է դասավորվել փայտամածները, և այդ ժամանակվանից շարունակվում է որմնանկարի շուրջօրյա մոնիտորինգը»,- ասել է Ծուլուկիանին։

Մշակույթի նախարարությունը, մշակութային ժառանգության պահպանության գործակալությունը և Վրաստանի ուղղափառ եկեղեցու պատրիարքարանը չեն մեկնաբանում մայիսին կատարված հետազոտությունների արդյունքում կազմված եզրակացությունը։ Գելաթիի տաճարում վերականգնողական աշխատանքները դադարեցվել էին մինչև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի փորձագետների ժամանումը։