«Աղետի կենտրոնից պոկված զանգվածը Շովիի բնակեցված տարածք հասնելու համար պահանջվել է ոչ թե 8 րոպե, այլ 2 ժամ։ Ժայռերի քայքայման գործընթացը սկսվել է օգոստոսի 3-ին՝ ժամը մեկին։ Եթե վաղ ահազանգման համակարգեր լինեին, ապա այս գործընթացը կարող էր արձանագրվել, իսկ հետո կարող էր ահազանգ հայտարարվել», - Սեյսմիկ մոնիտորինգի ազգային կենտրոնի տնօրեն Թեա Գոդոլաձեն և աշխարհագրության բաժնի ղեկավար Լաշա Սուխիշվիլին նոր հետազոտական նյութեր են ներկայացրել Շովիի աղետի վերաբերյալ։ Հետազոտության արդյունքները հակասում են Վրաստանի իշխանությունների վերջնական եզրակացությանը, որ ահազանգման համակարգի ստեղծումը չէր կարող կանխել առկա հետևանքները։ Աղետի հետևանքով զոհվել է 33 մարդ։
Լրահոս
Ընթերցողի ընտրանի
- 1 Ես կտրականապես դեմ էի առանց վիզայի ռեժիմի կասեցմանը, բայց փոխեցի իմ դիրքորոշումը․ Ռոթ
- 2 Մառնեուլիի սակրեբուլոյի փոխնախագահը մի քանի քվեաթերթիկ է լցրել արկղի մեջ, ընտրատեղամասը փակվել է
- 3 ԿԸՀ-ի նախնական արդյունքներով՝ ընտրություններում 53%-ով առաջատարը «Վրացական երազանքն» է
- 4 «Ֆորմուլայի» և «Մթավարիի» էքզիթ փոլերով ընտրություններում հաղթում է ընդդիմությունը, ըստ «Իմեդիի»՝ «Երազանքը»
- 5 Նախագահը չի ճանաչում ընտրությունների արդյունքները. հոկտեմբերի 28-ին Ռուսթավելիում հավաք է նախատեսվում
- 6 Ժամը 17:00-ի դրությամբ ընտրողների մասնակցությունը 50,06 տոկոս է
Կանադայի, Ամերիկայի, Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և այլ երկրների համալսարանների աշխատակիցները՝ երկրաբաններ, գեոմորֆոլոգներ, սառցադաշտաբաններ, սեյսմիկ ազդանշանից երկրաբանական գործընթացների արդյունահանման և մոդելավորման մասնագետներ՝ վրացի գիտնականների հետ միասին աշխատել են սեյսմիկ մոնիտորինգի ազգային կենտրոնի հետազոտության վրա։
8 րոպեի փոխարեն 2 ժամ
Ռաճայի Ղարի գյուղի սեյսմիկ կայանի տվյալների հիման վրա գիտնականները եզրակացրել են, որ Թբիլիսա սառցադաշտում ձնահյուսի զարգացման ինտենսիվ գործընթացը սկսվել է Թբիլիսիի ժամանակով ժամը 13:00-ին: Վրաստանի սեյսմիկ ցանցը ներկայում գործում է 49 սեյսմիկ կայաններով և 36 ուժեղ շարժումները գրանցող սարքերով։ Ղարի սեյսմիկ կայանը Շովիի աղետի էպիկենտրոնին ամենամոտ կայանն է և գտնվում 30 կմ հեռավորության վրա։
«Բուբիսծղալի գետի հովտում քանդված զանգվածի տեղափոխումը, մինչև Շովի հասնելը, գրանցվել է սեյսմիկ ցանցի գրեթե բոլոր կայանների կողմից, նույնիսկ Վաշլովանիում և Թուշեթիում, բայց մենք ամենահստակ արձանագրությունն ունենք Ղարի սեյսմիկ կայանում։ Այստեղ էին գտնվում և՛ վելոցիգրաֆը, և՛ աքսելերոգրաֆը։
Երկու արձանագրությունների համակցված վերլուծության հիման վրա մենք եզրակացնում ենք, որ զանգվածի տեղափոխումը հովտում սկսվել է 14:56-ին, այսինքն՝ ձնահյուսի զարգացման ինտենսիվ գործընթացի մեկնարկից 2 ժամ անց։
- նշում է Թեա Գոդոլաձեն, ով բազմիցս դարձել է Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Կոբախիձեի և խորհրդարանի նախագահ Շալվա Պապուաշվիլիի հարձակումների թիրախը՝ կառավարության եզրակացություններից տարբեր փորձագիտական գնահատականներ տալու համար։
Ջուրը՝ աղետի գործոն
«Ուղիղ կենտրոնում՝ սկզբնակետում, 1 մլն խմ քար, սար, ժայռեր են քանդվել։ Այս գործընթացը շարունակվում էր 2 ժամ, բայց այս զանգվածը Շովի չի հասել, մինչև դրան չի միացել ջուրը, ինչը, ցավոք, բավական էր այս և հավաքված նյութը Շովի տանելու համար»,- արբանյակային տվյալների հիման վրա Լաշա Սուխիշվիլին եզրակացնում է, որ աղետը սառցադաշտի գագաթին է սկսվել, իսկ օբյեկտը, որը արբանյակային պատկերների վրա շատ նման է լճի, գտնվում է Թբիլիսա սառցադաշտի գագաթին, քանդված ժայռի հիմքում:
«Ջրային մարմնի այս տեսակը կոչվում է վերսառցադաշտային լիճ, որը ձևավորվում է սառույցի գագաթին և ներկայացնում է սառցադաշտի մարմնում սեզոնային ձյան, անձրևի և հալոցքի կուտակումը։ Նրա հայելու տարածքն այնքան էլ մեծ չէ։ Այսքան մեծ աղետի համար դա բավարար չի թվում, թեև ես չեմ կարող հստակ ասել, քանի որ մենք չգիտենք, թե որքան խորն է այն և որքան ջուր կարող է պահել: Սա մեկ ենթադրություն է, թե որտեղ կարող էր լինել այս զանգվածը Շովի բերած ջուրը: Այնուամենայնիվ, կան այլ կասկածելի տարածքներ, որտեղ ջուրը կարող է աշխատել: Այս կասկածի պատճառն այն է, որ առարկաներից մեկի վերևում կա բացառիկ ինտենսիվ հալման հետք։ Ձյան վրա մնացած ալիքներով մենք տեսնում ենք, որ հալոցքի ջուրը հոսում է այստեղ և, ամենայն հավանականությամբ, կուտակվում է այս տարածքում։
Սեյսմիկ տվյալները, որոնք ցույց են տալիս, որ գործընթացը սկսվել է ժամը 1-ին, և ժամը 3-ին ինչ-որ բան է ավելացել, որը սա բերել է, ելնելով դրանից, մենք կասկածում ենք, որ ժամը 3-ին ժայռի ձնահյուսը հնարավոր է հարվածել է ջրի օբյեկտին, ապակայունացրել այն, տեղի է ունեցել հոսք և զանգվածի տեղափոխում դեպի Շովի։
«Ջուրն այն գործոնն է, որը 2 ժամվա ընթացքում թափված զանգվածը բերել է Շովի»,- ասում է Լաշա Սուխիշվիլին։
Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը իր վերջնական զեկույցում ոչինչ չի ասում սառցադաշտի գագաթին ջրի հնարավոր կուտակման մասին և գրում է, որ ջուրը դուրս է եկել սառույցի ճեղքերից, ինչպես նաև «պինդ նյութի շփման արդյունքում սառցադաշտի մակերևույթի ժայռի վրա սառցադաշտը հալվել է հնարավորինս արագ, ինչի հետևանքով հովտի հունով հոսքը սկսել է շարժվել մեծ արագությամբ»։
Փոփոխություններ սառցադաշտում ողբերգությունից 13 օր առաջ
Գիտնականները վերլուծել են Բուբա և Թբիլիսա սառցադաշտերի անամպ արբանյակային տվյալները 2015-2023 թվականներին հալման սեզոնի ավարտի ժամանակահատվածում (օգոստոսի վերջ - սեպտեմբերի կեսեր): Բացահայտվել է, որ աղետի կենտրոնը բնութագրվել է տարվա տաք ժամանակահատվածում սեզոնային հալման հետևանքով առաջացած փոքրածավալ բեկորներով և/կամ ցեխի հոսքերով, սակայն 2023 թվականի օգոստոսի 3-ի աղետից առաջ եղած տվյալները տարբերվում են մնացած 8 տարիներից։
2023 թվականին հոսքի բաշխման տարածքն աճել է և հասել ամենացածր մակարդակին։ Երկրագնդի ուսումնասիրության գիտությունների ինստիտուտի սեյսմիկ մոնիտորինգի կենտրոնի աշխարհագրության բաժնի ղեկավար Լաշա Սուխիշվիլին կարծում է, որ դա վկայում է 2023 թվականին աղետի կենտրոնի ակնառու անկայունության մասին, նույնիսկ ժայռի ձնահյուսի ակտիվ փուլից առաջ։
«Վերլուծվել է արբանյակային ամենօրյա տվյալները 2023 թվականի հուլիսի 1-ից օգոստոսի 3-ը։ Ընտրված է 22 անամպ օր։ Դիտարկման ժամանակահատվածում և՛ հալման/լուծարման հետքերը, և՛ ձյունը և նշված հետքերի ծածկումը կրկին գրանցվում են, սակայն
հոսքերի մակերեսի հատկապես կտրուկ աճ է գրանցվել հուլիսի 20-ից 21-ը հուլիսի 25-26-ն ընկած ժամանակահատվածում։ Այս տվյալներն ըստ էության նշանակում են, որ ինչ-որ անսովոր բան է տեղի ունենում տեղում, և դա պահանջում է ստուգում:
«Ստուգումը կարող է ցույց տալ, որ ոչ մի առանձնահատուկ բան տեղի չի ունենում, բայց կարող է ցույց տալ, որ մեծածավալ աղետ է հասունանում»։
Օգոստոսի 3-ին լրացավ Շովիի ողբերգության մեկ տարին։ Բնական աղետի հետևանքով զոհված 33 մարդկանցից մեկ երեխայի դին մինչ օրս չի հայտնաբերվել։ Ոստիկանության Իմերեթիի բաժնում հետաքննությունն իրականացվում է Քրեական օրենսգրքի 116-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (անզգուշությամբ կյանքից զրկել) և 240-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (հանքարդյունաբերության, շինարարական կամ այլ աշխատանքի ընթացքում անվտանգության կանոնների խախտում): Հասարակական կազմակերպությունները պահանջում են հետաքննությունն իրականացնել 128-րդ հոդվածներով (վտանգավոր դրության մեջ թողնել) և 342-րդ հոդվածներով, ինչը դատախազությունը չի բավարարել։ Ողբերգությունից մեկ տարի անց դատախազությունը ոչ մեկին պատասխանատվության չի ենթարկել։
Երեկ Շովիում գտնվող վարչապետին լրագրողը հարցրել է անավարտ հետաքննության մասին. «Այսօր ես խոստացել եմ զոհվածների հարազատներին, որ առաջիկա օրերին կարող ենք կազմակերպել հանդիպում, որտեղ բոլոր շահագրգիռ անձինք կիմանան հետաքննության մանրամասները, այդ թվում՝ հնարավորություն կունենան լսել փորձագետներին»,- ասել է Կոբախիձեն։
Նրա խոսքով՝ վաղ ահազանգման համակարգերի հետ կապված՝ «ակտիվ աշխատանք է տարվում։ [Այս գործը] ղեկավարում է Շրջակա միջավայրի պահպանության և գյուղատնտեսության նախարարությունը։ Շվեյցարացի գործընկերը ներգրավված է այս ամենում և ժամանակին բոլոր համապատասխան սառցադաշտերը ծածկվելու են մոնիտորինգի համակարգով»:
Վարչապետը կոնկրետ ժամկետներ ու վայրեր չի նշել։ Նա միայն ասել է, որ «որոշ ժամանակ կպահանջվի, բայց որոշակի ժամկետում բոլոր աշխատանքները կկատարվեն»։
Կառավարության ղեկավարը խորհրդարանի նախագահի, Թբիլիսիի քաղաքապետի և նախարարների կաբինետի անդամների հետ միասին մասնակցել է Շովիի ողբերգության վայրում տաճարի կառուցման հիմքի օրհնության արարողությանը։ «Սա մի փոքրիկ կարեկցանք է, որը կարելի է հայտնել այն մարդկանց, ում ընտանիքի անդամները զոհվել են», - ասել է Կոբախիձեն։
«Մթիս Ամբեբիի» հետաքննությունը պարզել է, որ Շովիի աղետը սպասելի էր տասնամյակներ շարունակ։ Այդ մասին վկայում են տասնյակ փաստաթղթեր, որակավորված ուսումնասիրություններ, երկրաբանական քարտեզներ և բնական աղետներ։ Այդուհանդերձ, հանգստյան գոտում չի եղել անգամ մեկ տարհանման պլան, ցուցտախտակ կամ նշան։ Իշխանությունների հանցավոր անտարբերության պատճառով ամբողջությամբ չի կառուցվել Բուբա գետի պատնեշը, որը փրկել է «Սանսեթ» հյուրանոցի հանգստացողներին, իսկ Մամիսոնի քոթեջների բոլոր բնակիչները զոհվել են։ Աղետից հետո փրկարարական գործողությունները չեն եղել համակարգված։ Պրոտոկոլ չի եղել, փրկարարները չեն ունեցել անհրաժեշտ տեխնիկա, վատնվել են ամենաթանկ առաջին ժամերը։ Մարդիկ մնացել են մահվան դեմ առ դեմ։ Փրկարարական գործողությունը սկսվել է մի քանի ժամ ուշացումով, իսկ օգոստոսի 3-ի մութն ընկնելուն պես դրանք դադարեցվել են։ Ամբողջ գիշերվա ընթացքում ուղղաթիռներ չեն թռչել, փրկարարներ չեն աշխատել, անօդաչու սարքեր չեն օգտագործվել։ Պատշաճ քննչական գործողություններ չեն իրականացվել, դիերը առանց պարտադիր ընթացակարգերի են տեղափոխվել դիահերձարան, ինչի պատճառով անհնար է դարձել մահվան ստույգ պատճառն ու ժամը պարզելը։
