“2015-2019-cu illərdə aparılan reabilitasiya işləri nəticəsində Gelati Katedralinin 21-ci əsrinin böhranı başlayıb. Məbədin divarları və binası yanlış metodologiya, keyfiyyətsiz materiallar və qeyri-peşəkar yanaşma ilə örtülmüşdür. Məbədin strukturunda, dam örtüyündə görülən işlər və təbii yağıntının təsiri ilə su sızmağa başladı. 2021-ci ilə qədər Gelatinin divar rəsmləri ağır vəziyyətə düşdü. Məbədin daxili hissəsində duzlanma prosesi və rəsmin zədələnməsi özünü göstərdi. Bu dövrün qiymətləndirilməsində qeyri-müəyyən və qaranlıq heç nə yoxdur. Vəziyyət təkcə ciddi deyil, həm də kritikdir”, - Gürcü Pravoslav Kilsəsinin Patriarxlığı freskaları xilas etmək üçün Gelati monastır kompleksindəki vəziyyəti dərhal həll etməyi və konservasiya qrupunu daha yüksək səlahiyyətli mütəxəssislərlə əvəz etməyi tələb edir.
Əsas xəbərlər
Patriarxlıq fevralın 14-də yayımlanan bəyanatda yazır ki, mövqelərdə mövcud fərq 2021-ci ilin yayında Gelati divar rəsminin konservasiyası üçün dəvət olunmuş qrupun işi ilə əlaqəli olan Gelatinin rəsmini xilas etmək üçün xarici mütəxəssislərin dəvət edilməsi mərhələsindən başlayır:
“Görülən işlərə baxmayaraq, Gelati divarının rəsmləri kritik vəziyyətə düşdü. Natamam, qıt sənədlərin hazırlanması ilə üzləşirik.
Bunu hər dörd yüksək kvalifikasiyalı nəticə sübut edir: Stiven Rikerbi və Lisa Şekedes tərəfindən (Mədəniyyət Nazirliyinin özünün sifarişdir) olan; Patriarxlıq tərəfindən dəvət olunmuş beynəlxalq səviyyədə tanınmış alimlərin, Ostin Nevin, Lorinda Vonq, Sara Stenifort və Franceska Pikenin hesabatı, həmçinin “İkomo Georgia”nın konservasiyası ilə bağlı bizim sorğumuzla hazırlanmış hesabat və müraciətimiz əsasında Çubinaşvili Mərkəzinin yaratdığı həcmli hesabatı. Bu dörd hesabat YUNESKO-nun hazırladığı ekspert rəyi ilə vahid və eyni mövqedədir, hansı ki, onlar 2022-ci il noyabrın 28-də və dekabrın 2-də Gelatidəki missiyalarını yerinə yetiriblər”.
Patriarxlıq bəyan edir ki, onlar konservasiya-bərpa və sənətşünaslıq üzrə peşəkar və elmi müzakirələrə və qiymətləndirmələrə daxil olmurlar, çünki bu onların kompetensiyasından kənardır, ancaq beynəlxalq ekspertlərin və gürcü alimlərinin hesabatlarının üst-üstə düşməsi hazırda fəaliyyət göstərən mütəxəssislər qrupunun konservasiya işlərinin davam etdirilməsinin məqsədəuyğunluğunu şübhə altına alır.
“Gelatinin reabilitasiyası üçün vahid idarəetmə planı müasir standartlara uyğun olaraq aparılması lazımdır. Ölkəmizin alimləri ilə birlikdə dəvət olunmuş yüksək ixtisaslı və yerli bərpaçıların inteqrasiya olunmuş qrupu ilə sıx əməkdaşlıq edəcək beynəlxalq məsləhət şurası yaradılmalıdır.
YUNESKO-nun təqdim etdiyi hesabatın kəskin tənqidi, eləcə də yuxarıda qeyd olunan digər ekspert rəy və tövsiyələri əsasında Mədəniyyət Nazirliyinin bu gün fəaliyyət göstərən mühafizə qrupunu müdafiə etməsi anlaşılmazdır”, - Patriarxlıq yazır.
2021-ci ilin martında Mədəniyyət, İdman və Gənclər Naziri təyin edilmiş Tea Tsulukiani, 2022-ci ilin sentyabrında, Gelatidə prosesin düzgün yolda olduğunu və 2021-ci ilin martına qədər orada baş verənlərə görə cavabdeh olmadığını açıqlayırdı.
İki həftə əvvəl Mədəniyyət və Abidələrin Mühafizəsi Nazirliyinin tabeliyində olan Gürcüstan İncəsənət Tarixi və Abidələrin Mühafizəsi üzrə Qiorqi Çubinaşvili Milli Tədqiqat Mərkəzi Gelati məbədlərindəki freskaların zədələnməsi ilə bağlı tənqidi və narahatlıq doğuran hesabat yayımladı.
Hesabatda cinayət tərkibinin əlamətləri olan bir sıra faktlar ortaya çıxır.
- İş ilkin layihə olmadan qeyri-kvalifikativ insanlar tərəfindən görülüb. Dama suyun sızmasının səbəbi keyfiyyətsiz kirəmitlərlə yanaşı, həm də qeyri-peşəkar döşənməsi, yanlış düzəldilmiş novlar, su boruları, divarlarla birləşmələr olmuşdu.
- Nəticədə bir neçə il ərzində hər şiddətli yağış zamanı divarlara və tağlara onlarla litr su axırdı. Bəzən su öz yolunu tapıb səpintiylə içəri axırdı (məsələn, cənub-qərb pendentivindən) və onun çox hissəsi bina tərəfindən udulur, bu da divar rəsmlərinə ağır təsir göstərirdi.
- Müvəqqəti damı quraşdırarkən, kirəmitlərin qoyulması zamanı edilən eyni səhv təkrarlandı: kirəmitlər divarlardan kifayət qədər kənar çıxmır.
- Dam örtüyünün qismən götürülməsi binanın qeyri-bərabər quruması probleminə səbəb oldu. Rütubətin buxarlanması bu istiqamətdə getdi və bu, qərb qolunun divar rəsmləri üçün əlavə problemlər yaratdı.
- Gelati məbədləri ilə bağlı qərarların qəbulu prosesi həddən artıq mərkəzləşdirilmiş və qeyri-şəffafdır.
Hesabat müəllifləri Gelatinin orijinal gips işlərinə bərpaçıların müdaxiləsini son dərəcə narahatedici metodoloji pozuntu kimi qeyd edirlər - “Tarixi gerçəkliyi onların şərh etdiyi reallıqla əvəz etmək mahiyyətcə rəsm əsərinin saxtalaşdırılmasıdır və Ümumdünya İrs Abidənin görkəminə xələl gətirir.
Vəziyyəti o da ağırlaşdırır ki, qərb qolunun rəsminin orijinal üzünə dağıdıcı müdaxilələr peşəkar dairədən gizli şəkildə həyata keçirilirdi - heç bir peşəkar qiymətləndirmə, nəzərdən keçirmə və ya təsdiqləmə mərhələsindən keçməmişdir bu”.
Çubinaşvili Mərkəzinin bu narahatlıq doğuran hesabatınının yayımlanmasından sonra Mədəniyyət Nazirliyinin auditi mərkəzin fəaliyyətini öyrənməyə başlayıb.
