Amerikanın nüfuzlu “The New York Times” nəşri sanksiyaların tətbiqindən sonra Qərb mallarının Rusiyaya çatdırılmasının yollarından yazır və Gürcüstanın rolunu vurğulayır. Məqalədə deyilir ki, Qərbin sanksiyaları altında bir çox malların idxalının qadağan edildiyi, Rusiyaya lazım olan çox şey, indi Gürcüstandan Qafqaz dağlarından keçərək ləng yük maşınları ilə dolu marşrutla gedir.
Əsas xəbərlər
“Gürcüstan, Kazbeqi keçid məntəqəsi - Gürcüstanda Rusiya sərhədi yaxınlığındakı dağ magistralında yük maşınlarından ibarət karvan kilometrlərlə uzanır. Demək olar ki, hər gün növbələr uzanıb gedir.
Sərhədi keçməzdən əvvəl səyahətə əsasən Türkiyədən başlayan və Qərb mallarına - Avtomobil hissələri, sənaye materialları, kimyəvi maddələr, hətta çay paketləri üçün kağız - tələbatın böyük olduğu Rusiyanın şəhərlərində sona çatan yük maşınlarını günlər dayandırır.
Ukraynadakı müharibə Rusiyanın Avropa ilə bir çox ticarət əlaqələrini qəfil kəsdi, lakin ölkə iqtisadiyyatı tezliklə transformasiyaya uğradı və alternativ idxal yolları tapdı. Son on ay ərzində Gürcüstan - 2008-ci ildə Moskva ilə özünün acı müharibəsini yaşayan 3,6 milyonluq keçmiş Sovet respublikası - Rusiya ilə xarici dünya arasında əlverişli logistika kanalına çevrilib.
Artan ticarət dörd yük maşını ilə kiçik bir nəqliyyat şirkətinə sahib, Türkiyədən Rusiyaya yük daşıyan (elektronikadan tikinti materiallarına qədər hər şeyi) 48 yaşlı gürcü Murman Nakaşidze kimi yük maşını sürücülərinə gözlənilməz faydalar gətirib. Bir çox Avropa şirkəti müharibəyə etiraz etmək və ya Qərbin sanksiyalarına riayət etmək üçün Moskva ilə işini dayandırdıqdan sonra onun biznesi çiçəklənib.
İndi onun mobil telefonuna Rusiyaya mal köçürmək tələbləri ilə aramsız zənglər gəlir. Ödənişlər isə artır. “Çoxları üçün bu müharibədir, digərləri isə bundan qazanc görür”, - deyir Nakaşidze. “Bu bizim üçün, iqtisadiyyat üçün yaxşıdır, amma başqaları üçün pisdir”.
Gürcüstan və qonşu Ermənistan və Azərbaycan vasitəsilə malların daşınması Rusiyaya Ukraynanı işğal etməsi nəticəsində yaranan iqtisadi tufandan çıxmağa kömək edib. Bəzi malların çatışmazlığı və bir çox Qərb şirkətlərinin bağlanmasına baxmayaraq, hökumət Rusiya iqtisadiyyatının keçən il təxminən 3 % azaldığını deyir. Bununla belə, artım perspektivləri qeyri-müəyyən olaraq qalır. Qərbin sanksiyaları qarşısında bəzi iqtisadçıların proqnozlaşdırdıqları tam çöküş baş vermədi.
Qafqazda, Avropanın cənub-şərq hissəsində yerləşən Türkiyəyə ən qısa quru yolu təklif edən Gürcüstan Rusiyanın qərbə doğru əsas ticarət mərkəzlərindən birinə çevrilib. Gürcüstanın aparıcı investisiya bankı “TBC Capital” tərəfindən aparılan araşdırmaya görə, 2022-ci ilin ilk altı ayında Türkiyə ilə Rusiya arasında yük tranziti üç dəfə artıb, onların böyük bir hissəsi Gürcüstan yollarından keçib.
Rusiya Federal Gömrük Xidmətinin məlumatına görə, dekabrda əvvəlki illə müqayisədə şimali Gürcüstanın mənzərəli yamaclarından dolanaraq sərhədi keçən yük maşınlarının növbəsi əvvəlki illə müqayisədə orta hesabla iki dəfə çox olub. Axın nəzarət məntəqəsinin idarə edə biləcəyindən qat-qat böyükdür.
“İndi hamı buradadır - belaruslar, qazaxlar, özbəklər. Onlar indiyə kimi heç vaxt burada olmayıblar”, - növbəyə dayanaraq yük maşınının təmiri ilə məşğul olan 60 yaşlı Alik Oqanesyan deyib. Onun sözlərinə görə, bəzən sürücülər o qədər gözləməli olurlar ki, yüklər xarab olur.
Gürcüstan avtomobil yolunun qar uçqunları səbəbindən vaxtaşırı bağlanan ən problemli hissələrindən birində 8,8 kilometrlik tunel tikərkən Rusiya gömrük xidməti rəsmiləşdirmə xətlərinin sayını artırmaq üzərində işləyir.
Növbə bəzən sərhəddən təxminən 160 kilometr aralıda Gürcüstanın paytaxtı Tbilisiyə qədər uzanır. Yol boyunca yük maşını sürücülərinin istirahət edə və yata biləcəyi xüsusi parkinq yerləri var. (Növbə davamlı olmur. Yol hərəkətini polis tənzimləyir. Ərazi dağlıq olduğundan yük maşınlarının sürücülərinə dayanması qadağan edilən hissələr var. Sərhədə çatdıqda, onlara yer təminatı verən nömrəli bilet alırlar.) Gözləmənin uzunluğu bir çox sürücünü yoldan dönərək qonşu Azərbaycandan keçib Rusiyaya daxil olmağa vadar edir ki, bu da yolu daha bir neçə gün uzadır.
Gürcüstandan keçən Avropa yüklərinin nə qədərinin Avropa İttifaqının sanksiyalarına məruz qaldığını söyləmək mümkün deyil, lakin onun Rusiya üçün əsas ticarət əlaqəsinə çevrilməsi Avropa İttifaqının sanksiyalar siyasətində potensial boşluğa işarə edir.
Gürcüstan hökuməti israr edir ki, o, Qərbin sanksiyalarını ciddi şəkildə yerinə yetirir və bir çox daşımalardan imtina edir. Bununla belə, parlamentdə hakim partiyanın opponentləri mal və pul axınının əsasən rəvan getdiyini deyirlər.
Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutunun baş elmi işçisi Mariya Şaqina deyir ki, Gürcüstan vəziyyəti üçüncü dünya ölkələrin sanksiyalara məruz qalan ölkələrə ticarət məhdudiyyətlərindən yan keçməsinə necə imkan yaratdığını vurğulayır.
“Gürcüstan rəsmi Avropayönümlü oriyentasiyası ilə Rusiyadan iqtisadi asılılığı arasında balanslaşdırıcı hərəkət edir”, - Şaqina telefonla müsahibə zamanı bildirib və əlavə edib ki, sürətlə artan ticarət həcmi Gürcüstanın sanksiyaları tətbiq etmək qabiliyyətinə mane ola bilər. “Gürcüstanın tapılacağı məkan çox dardır”.
Rusiya ərzaq məhsullarının çoxunu özü istehsal edib, istehlak mallarını Asiyadan gətirərkən, Gürcüstan marşrutu Rusiyaya Avropa hissələri və fabriklər üçün xammal çatışmazlığını həll etməyə kömək edir - bazarın konsultasiya şirkəti (rus şirkəti) “InfoLine”nın rəhbəri İvan Fedyakov qeyd edir, o, şirkətlərə mövcud məhdudiyyətlərdən necə sağ qalmağı məsləhət görür: “Əsas problem sənaye yükləri idi”.
Fedyakovun sözlərinə görə, məsələn, Rusiya çoxlu çay istehsal edir, amma çay paketləri üçün istifadə olunan filtr kağızını xaricdən idxal edir. Aprel ayında Avropa Birliyi bu kağızın Rusiyaya ixracına qadağa qoyub ki, bu da rus fabriklərini Çin və Türkiyədə alternativlər axtarmağa məcbur edib. Fedyakov bildirib ki, Gürcüstandan keçən marşrut məhsulun Rusiyaya çatdırılmasını asanlaşdırdı və bununla da fabriklərin işini davam etdirməsinə və iş yerlərinin saxlanmasına kömək etdi.
Rusiya gömrük rəhbəri dövlət televiziyasına müsahibəsində bildirib ki, may ayından bəri Rusiya “paralel” idxal (əmtəə nişanının sahibi olan şirkətin razılığı olmadan ölkəyə bir şey daxil olduqda) vasitəsilə 20 milyard dollardan çox mal alıb. Yüklərin böyük bir hissəsini maşınlar və zavod avadanlıqları təşkil edir.
Ümumilikdə, ölkənin mərkəzi bankının məlumatına görə, 2022-ci ilin sonuna qədər Rusiya idxalın müharibədən əvvəlki səviyyəsini demək olar ki, bərpa edib və eyni zamanda, ölkəyə daxil olan mallardan topladığı əsas gəlir mənbəyini - gömrük rüsumunu artırıb.
Gürcüstan Ekspeditorlar Assosiasiyasının rəhbəri Aleksandre Davitidze bildirir ki, onun qrupunun üzvləri qadağan olunmuş yükləri Rusiyaya daşımayacaq, lakin daha kiçik şirkətlər bunu etməyə hazır ola bilər. Davitidzenin sözlərinə görə, işğaldan az sonra o, Rusiya şirkətlərindən və ayrı-ayrı şəxslərdən müxtəlif malların Rusiyaya çatdırılmasına kömək etmək üçün elektron poçt müraciətləri alıb. “Bu cür müraciətləri demək olar ki, indi almıram, bu o deməkdir ki, onlar artıq ya şirkətlər tapıblar, ya da öz şirkətlərini təsis ediblər”,- qeyd edib Davitidze.
2008-ci il müharibəsindən sonra Gürcüstan ərazisinin beşdə birinə nəzarəti ələ keçirən Rusiya ilə iqtisadi əməkdaşlıq bir çox gürcüləri qəzəbləndirib.
“Gürcüstan hökuməti ortada olmağı seçdi, amma ən azı onlardan bəziləri şəxsən özlərini Rusiya və Kremlə daha yaxın hiss edirlər”, - bu barədə “Beynəlxalq Şəffaflıq” qlobal antikorrupsiya qrupunun Tbilisi ofisinin icraçı direktorunun müavini Giorgi Oniani bildirib.
İqtisadçının fikrincə, iqtisadi artım bizneslərin və hökumətlərin müqavimət göstərə bilməsi üçün həddindən artıq çox ola bilər.
“Güclü siyasi mövqeyə malik olmadıqda, əksər hallarda biznes həmişə qazanc axtarır”, - bu barədə Gürcüstanın ən böyük bankının investisiya bankçılığı departamenti olan “TBC Capital”ın baş əməkdaşı Giorgi Mjavanadze bildirib. “Türkiyə və Rusiya biznesləri Gürcüstandan tranzit ölkə kimi istifadə edirlər və biz onu cəzalandırmırıq”.
Gürcüstanın ən böyük Qara dəniz limanı olan Poti limanı öz imkanlarını iki dəfə artıracaq olan daha böyük gəmiləri qəbul etməyə imkan verəcək iddialı genişləndirmə üzərində işləyir.
“Bu layihə müharibədən əvvəl başlamışdır. İndi bu, əvvəlkindən daha yaxşı bir qərar kimi görünür”, - Poti limanının Hollandiya operatoru “APM Terminals”ın kommersiya direktoru Yan Roulinson bildirib.
Roulinsonun sözlərinə görə, “APM Terminals” Ukraynanın işğalından sonra Rusiya ilə biznes əlaqələrini kəsib, lakin yüklər Gürcüstanda boşaldılandan sonra şirkət onun hara getdiyini bilmir və ona nəzarət etmir. “Biz yükü qoyub getdikdən sonra onun aqibətinin nə olacağını bilmirik”, - deyir o. Onun sözlərinə görə, limanın həyata keçirdiyi ticarətin böyük hissəsi Rusiya deyil, Orta Asiya üçün nəzərdə tutulub. Gürcü yük maşını sürücüsü Nakaşidzeyə gəlincə, o, şirkəti genişləndirəcəyini deyir, lakin yüksək tələbatı olan sürücüləri işə götürməyə imkanı yoxdur. “Onlar sadəcə daha çox pul istəyirlər”, - deyir o.
Məqalənin müəllifi İvan Neçepurenkodur, “New York Times”ın məlumatına görə, o, 2015-ci ildən onların müxbiridir və həm Rusiyada, həm də keçmiş sovet respublikalarında siyasət, iqtisadiyyat, idman və mədəniyyəti işıqlandırır.
