Ինչպե՞ս են արևմտյան ապրանքները հասնում Ռուսաստան

«Կազբեգի հսկիչ անցակետ, Վրաստան – Բեռնատարների քարավանը կիլոմետրերով ձգվում է Վրաստանում՝ ռուսական սահմանի մոտ գտնվող լեռնային մայրուղու վրա։ Կարծես ամեն օր հերթը էլ ավելի է երկարում։

Նախքան սահմանը հատելը, բեռնատարները, որոնք իրենց ճանապարհը սկսում են հիմնականում Թուրքիայից և հայտնվում են ռուսական քաղաքներում, որտեղ արևմտյան ապրանքները մեծ պահանջարկ ունեն, օրերով կանգ են առնում իրենց բեռներով՝ ավտոպահեստամասեր, արդյունաբերական նյութեր, քիմիական նյութեր, նույնիսկ թեյի տոպրակների համար նախատեսված թուղթ։

Ուկրաինայի պատերազմը կտրուկ դադարեցրեց Ռուսաստանի բազմաթիվ առևտրային կապերը Եվրոպայի հետ, սակայն երկրի տնտեսությունը շուտով փոխվեց՝ գտնելով ներմուծման այլընտրանքային ուղիներ: Վերջին տասը ամիսների ընթացքում Վրաստանը` նախկին Խորհրդային Միության 3,6 միլիոնանոց հանրապետությունը, որը 2008 թվականին սեփական դառը պատերազմն ունեցավ Մոսկվայի հետ, դարձել է հարմար լոգիստիկ խողովակ Ռուսաստանի և արտաքին աշխարհի միջև:

Առևտրի աճը անսպասելի օգուտներ է բերել բեռնատարների վարորդներին, ինչպիսին 48-ամյա վրացի Մուրման Նակաշիձեն է, ով ունի չորս բեռնատարներով փոքր բեռնափոխադրող ընկերություն և Թուրքիայից Ռուսաստան բեռներ է տեղափոխում՝ ամեն ինչ, սկսած էլեկտրոնիկայից, ավարտած շինանյութերով: Նրա բիզնեսը ծաղկել է այն բանից հետո, երբ եվրոպական շատ ընկերություններ դադարեցրին առևտուրը Մոսկվայի հետ՝ ի նշան պատերազմի դեմ բողոքի կամ արևմտյան պատժամիջոցները պահպանելու:

Այժմ նրա բջջային հեռախոսն անդադար զանգում է Ռուսաստան ապրանքներ տեղափոխելու խնդրանքով։ Վճարները միայն ավելանում են։ «Շատերի համար սա պատերազմ է, իսկ մյուսները շահույթ են տեսնում»,- ասում է Նակաշիձեն։ «Դա լավ է մեզ համար, տնտեսության համար, բայց վատ է ուրիշների համար»։

Վրաստանի և հարևան Հայաստանի ու Ադրբեջանի տարածքով ապրանքների տեղափոխումն օգնեց Ռուսաստանին դիմակայել Ուկրաինա ներխուժման հետևանքով առաջացած տնտեսական փոթորկին: Մինչ որոշ ապրանքներ պակասում են, և շատ արևմտյան ընկերություններ դադարեցրել են աշխատանքը, կառավարությունն ասում է, որ Ռուսաստանի տնտեսությունը նախորդ տարի կրճատվել է ընդամենը մոտ 3%-ով: Այնուամենայնիվ, աճի հեռանկարները մնում են մշուշոտ: Լիակատար փլուզումը, որը կանխատեսում էին որոշ տնտեսագետներ՝ ի դեմս արևմտյան պատժամիջոցների, տեղի չունեցավ։

Գտնվելով Կովկասում՝ Եվրոպայի հարավ-արևելյան մասում, Վրաստանը, որն առաջարկում է ամենակարճ ցամաքային ճանապարհը դեպի Թուրքիա, դարձել է Ռուսաստանի հիմնական առևտրային ուղղություններից մեկը դեպի արևմուտք: Վրացական առաջատար ներդրումային բանկի՝ TBC Capital-ի կատարած հետազոտության համաձայն՝ 2022 թվականի առաջին վեց ամսում Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև բեռնափոխադրումները եռապատկվել են, որոնց մեծ մասն անցել է Վրաստանի ճանապարհներով։

Ռուսաստանի Դաշնային մաքսային ծառայության տվյալներով՝ դեկտեմբերին, նախորդ տարվա համեմատ, հյուսիսային Վրաստանի գեղատեսիլ լանջերով ոլորող ու սահմանը հատող բեռնատարների հերթը միջինը երկու անգամ ավելի երկար է եղել, քան նախորդ տարի։ Հոսքը շատ ավելի մեծ է, քան անցակետը կարող է հաղթահարել:

«Հիմա բոլորն այստեղ են՝ բելառուսներ, ղազախներ, ուզբեկներ։ Նրանք երբեք այստեղ չեն եղել»,- ասում է 60-ամյա Ալիկ Հովհաննիսյանը, ով հերթ կանգնելիս զբաղված էր բեռնատարի վերանորոգմամբ։ Նրա խոսքով՝ երբեմն վարորդները ստիպված են լինում այնքան սպասել, որ արագ փչացող բեռը վերջնական փչանա։

Ռուսաստանի մաքսային ծառայությունն աշխատում է գծերի քանակի ավելացման ուղղությամբ, քանի որ Վրաստանը 8,8 կմ երկարությամբ թունել է կառուցում մայրուղու ամենախնդրահարույց հատվածներից մեկում, որը պարբերաբար փակվում է ձնահոսքի պատճառով։

Հերթը երբեմն ձգվում է մինչև Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսի՝ սահմանից մոտ 160 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Շրջանցիկ ճանապարհի երկայնքով կան հատուկ կայանատեղեր, որտեղ բեռնատարների վարորդները կարող են հանգստանալ և քնել, մինչ նրանք սպասում են: (Հերթը անվերջ չէ։ Ոստիկանությունը կարգավորում է երթևեկությունը։ Լեռնային տեղանքի պատճառով կան հատվածներ, որտեղ բեռնատարների վարորդներին արգելվում է անցնել կանգառներով։ Երբ հասնում են սահման, ստանում են համարակալված տոմս, որն ապահովում է նրանց տեղը): Սպասման տևողությունը բազմաթիվ վարորդների ստիպում է շրջանցել և հարևան Ադրբեջանի տարածքով մտնել Ռուսաստան՝ ճանապարհը երկարացնելով ևս մի քանի օրով։

Անհնար է ասել, թե Վրաստանի տարածքով անցնող եվրոպական բեռների որ մասի վրա է տարածվում ԵՄ պատժամիջոցները, սակայն այն Ռուսաստանի համար հիմնական առևտրային օղակի վերածելը մատնանշում է ԵՄ պատժամիջոցների քաղաքականության հնարավոր բացը:

Վրաստանի կառավարությունը պնդում է, որ խստորեն կկիրառի արևմտյան պատժամիջոցները և կհրաժարվի բազմաթիվ բեռնափոխադրումներից, սակայն խորհրդարանում իշխող կուսակցության հակառակորդները ասում են, որ ապրանքների և փողերի հոսքը հիմնականում անարգել է:

Ինչպես ասում է Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Մարիա Շագինան, Վրաստանի դեպքն ընդգծում է, թե ինչպես են երրորդ երկրները թույլ տվել պատժամիջոցների ենթարկված երկրներին շրջանցել առևտրային սահմանափակումները:

«Վրաստանը հավասարակշռող գործողություն է կատարում իր պաշտոնական եվրոպամետ կողմնորոշման և Ռուսաստանից իր տնտեսական կախվածության միջև», - ասում է Շագինան հեռախոսային հարցազրույցում՝ հավելելով, որ արագ աճող առևտրի ծավալը կարող է խոչընդոտել պատժամիջոցների պահանջների կատարման Վրաստանի կարողությանը։ «Տարածությունը, որտեղ կհայտնվի Վրաստանը, շատ նեղ է»:

Մինչ Ռուսաստանն արտադրում է իր սննդամթերքի մեծ մասը և սպառողական ապրանքներ է ներմուծում Ասիայից, վրացական երթուղին օգնում է Ռուսաստանին լուծել գործարանների համար եվրոպական մասերի և հումքի խնդրահարույց պակասը, ասում է InfoLine-ի ղեկավար Իվան Ֆեդյակովը՝ ռուսական շուկայի խորհրդատուն, որը ընկերություններին խորհուրդ է տալիս, թե ինչպես գոյատևել սահմանափակումների պայմաններում։ «Հիմնական խնդիրը արդյունաբերական բեռներն էին»,- ասում է նա։

Ֆեդյակովի խոսքով՝ Ռուսաստանը, օրինակ, շատ թեյ է արտադրում, բայց ներկրում է ֆիլտր թուղթ, որն օգտագործվում է թեյի տոպրակների համար։ Ապրիլին Եվրամիությունն արգելեց այս թղթի արտահանումը Ռուսաստան՝ ստիպելով ռուսական գործարաններին այլընտրանքներ փնտրել Չինաստանում և Թուրքիայում։ Ֆեդյակովն ասել է, որ Վրաստանով անցնող երթուղին հեշտացրել է ապրանքների առաքումը Ռուսաստան՝ դրանով իսկ օգնելով գործարաններին մնալ բիզնեսում և պահպանել աշխատատեղերը։

Մայիսից հետո Ռուսաստանը ստացել է ավելի քան 20 միլիարդ դոլարի ապրանքներ, այսպես կոչված զուգահեռ ներմուծման դեպքում (երբ ինչ-որ բան երկիր է մտնում առանց ապրանքանիշի սեփականատեր ընկերության համաձայնության), այս մասին պետական ​​հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում հայտարարել է ՌԴ մաքսատան ղեկավարը։ Բեռների մեծ մասը բաղկացած է մեքենաների և գործարանային սարքավորումներից։

Ընդհանուր առմամբ, 2022 թվականի վերջին, ըստ երկրի կենտրոնական բանկի, Ռուսաստանը գրեթե վերականգնել է ներմուծման իր նախապատերազմական մակարդակը՝ միաժամանակ ավելացնելով իր եկամտի հիմնական աղբյուրը՝ երկիր մուտք գործող ապրանքների համար գանձվող մաքսատուրքերը:

Վրաստանի բեռնափոխադրողների ասոցիացիայի ղեկավար Ալեքսանդր Դավիթիձեն նշում է, որ իր խմբի անդամները արգելված բեռներ չեն տեղափոխի Ռուսաստան, բայց, հավանաբար, ավելի փոքր ընկերությունները կցանկանան դա անել։ Դավիթիձեի խոսքով՝ ներխուժումից անմիջապես հետո նա էլեկտրոնային փոստով խնդրանքներ է ստացել ռուսական ընկերություններից և անհատներից՝ օգնելու տարբեր ապրանքներ հասցնել Ռուսաստան: «Այժմ ես նման խնդրանքներ գրեթե չեմ ստանում, ինչը նշանակում է, որ նրանք կամ ընկերություններ են գտել, կամ հիմնել են իրենցը»,- ասել է Դավիթիձեն։

Ռուսաստանի հետ տնտեսական համագործակցությունը, որը 2008 թվականի պատերազմից հետո վերահսկողություն է ձեռք բերել Վրաստանի տարածքի մեկ հինգերորդի վրա, զայրացրել է շատ վրացիների:

«Վրացական կառավարությունը նախընտրեց լինել մեջտեղում, բայց նրանցից առնվազն ոմանք անձամբ ավելի մոտ են զգում Ռուսաստանին և Կրեմլին», - ասում է Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ համաշխարհային հակակոռուպցիոն խմբի Թբիլիսիի գրասենյակի գործադիր տնօրեն Գիորգի Օնիանին:

Տնտեսագետի կարծիքով՝ տնտեսության աճը կարող է չափազանց մեծ լինել, որպեսզի ձեռնարկությունները և կառավարությունները դիմադրեն։

«Երբ դու չունես ուժեղ քաղաքական դիրք, շատ դեպքերում բիզնեսը միշտ շահույթ է փնտրում»,- ասում է Վրաստանի խոշորագույն բանկի՝ TBC Capital-ի ավագ աշխատակից Գիորգի Մժավանաձեն։ Թուրքական և ռուսական բիզնեսները «Վրաստանն օգտագործում են որպես տարանցիկ երկիր, և մենք դա չենք դատապարտում»։

Վրաստանի խոշորագույն սևծովյան Փոթիի նավահանգիստը, աշխատում է հավակնոտ ընդլայնման վրա, որը կկրկնապատկի դրա հզորությունը և թույլ կտա ավելի մեծ նավեր ընդունել:

Նախագիծը, որը սկսվել էր մինչ պատերազմը, այժմ «թվում է, թե ավելի լավ որոշում է, քան նախկինում», - ասում է Փոթիի նավահանգստի հոլանդական օպերատոր APM Terminal-ի կոմերցիոն տնօրեն Յան Ռաուլինսոնը: «Վրաստանի տարածքով ծավալները կտրուկ աճել են»:

Ըստ Ռաուլինսոնի՝ APM Terminals-ը Ուկրաինա ներխուժումից հետո խզել է բիզնես կապերը Ռուսաստանի հետ, բայց երբ բեռները բեռնաթափվում են Վրաստանում, ընկերությունը չգիտի կամ չի վերահսկում, թե հետո ուր է այն գնում: «Մենք չենք տեսնում, թե ինչ կլինի բեռի հետ այն բանից հետո, երբ դա այստեղից կհեռանա»,- ասում է նա։ Նրա խոսքով, առևտրի մեծ մասը, որով զբաղվում է իր նավահանգիստը, նախատեսված է Կենտրոնական Ասիայի, այլ ոչ թե Ռուսաստանի համար։

Ինչ վերաբերում է վրացի բեռնատարի վարորդ Նակաշիձեին, նա ասում է, որ ընդլայնելու է ընկերությունը, սակայն միջոցներ չունի մեծ պահանջարկ ունեցող վարորդներ վարձելու։ «Նրանք պարզապես ավելի շատ գումար են ուզում»,- ասում է նա։

Հոդվածի հեղինակը Իվան Նեչեպուրենկոն է, ով, ըստ New York Times-ի, նրանց թղթակիցն է 2015 թվականից և լուսաբանում է քաղաքական, տնտեսագիտական, սպորտային և մշակութային թեմաներ՝ ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ նախկին խորհրդային հանրապետություններում։ Ըստ Times-ի՝ նա մեծացել է Ռուսաստանի Սանկտ Պետերբուրգ և Ուկրաինայի Պյատիխատկի քաղաքներում։