“2023-cü il avqustun 3-də Bubistskali çayı vadisində baş vermiş fəlakətli geoloji və hidrometeoroloji hadisələrə buzlaqın intensiv əriməsi, buzlaqın başlanğıc hissəsində qaya uçqunlarının çökməsi, atmosfer yağıntıları, sürüşmə-eroziv proseslərin və palçıq axınıkeçməsi səbəb olub ki, bu da sadəcə təbii amillərlə əlaqəlidir”, - Milli Ətraf Mühit Agentliyinin avqustun 6-da dərc olunan ilkin rəyində qeyd olunub.
Əsas xəbərlər
Sənədə əsasən, Buba buzlağının qərbində qaya uçqunu kütləsinin çökməsi baş verib. Uçqun hərəkətə keçdikdən sonra buzlaqla toqquşaraq onun müəyyən hissəsinin dağılmasına səbəb olub ki, bu da buzlaqların altındaki tıxanıb qalmış suyun axınına səbəb ola bilərdi ki, bunun da nəticəsində yaranan axın vadi yatağında yüksək sürətlə hərəkət etməyə başlayıb.
“Sözügedən prosesə son vaxtlar artan hava temperaturu fonu, iqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu buzlaqların intensiv əriməsi və onu müşayiət edən atmosfer yağıntıları kömək edib. Dinamikaya daxil olan qayalı material və buzlaq kütləsinin bir hissəsi vadinin yuxarı hissəsində palçıq selinə çevrilmişdir. Vadinin orta və aşağı hissəsində hər iki tərəfdə yüksək sürətlə yataqdan keçən axın yamacların dibinin yuyulmasına və eyni adlı sahil tipli sürüşmə cisimlərinin əmələ gəlməsi və aktivləşməsinə səbəb olmuşdur. Qeyd edək ki, Bubistskali çayının praktiki olaraq bütün qollarında çay boyunca müxtəlif miqyaslı yeni sürüşmə-eroziya mərkəzləri formalaşıb. Bu baxımdan, vadinin yuxarı hissəsində meydana gələn bərk axın Çançaxi çayına birləşməzdən əvvəl Bubistskali yatağı boyunca sahillərin yuyulması nəticəsində sürüşmə kütlələrinə, eləcə də qollardan daşınan parçalanmış materiala əlavə olunub.
Qeyd edək ki, Çançaxi çayı üzrə hidroloji stansiyanın (avtomatik su sərfiyyatını ölçən sensor) məlumatlarının təhlili əsasında Bubisskali çayı vadisində nə fəlakətdən əvvəl, nə də fəlakətin inkişafı zamanı suyun uzunmüddətli durğunluğu yox olmayıb.
Güclü palçıqlı, daşlı axın ərimənin yatağından aşağıya doğru hərəkət edib və təxminən saat 15:15 radələrində Şovi (eyni adlı "kottec rayonu") ərazisində təxminən 26 hektar ərazini, buradaki mövcud tikililəri və binaları əhatə örtüb, insan tələfatına səbəb olmuşdur.
Daşqın axınının tərkibini, vadinin yamacını (enerji potensialı), morfoloji şəraiti və təbii fəlakətin konsepsiya-aktivləşmə zonasından uzaqlığını nəzərə alaraq Şovi adlanan İlkin hesablamalara görə, sel 8-10 dəqiqə ərzində kotteclərin ərazisinə çatmalı idi.
Bütün dünyada bu tip hadisələrin formalaşmasının dəqiq vaxtını proqnozlaşdırmaq praktiki olaraq mümkün deyil;
Çay vadisinin hidromorfoloji parametrlərini nəzərə alaraq, Bubistskali vadisində sürüşmə zonasında və tranzit zonada hər hansı əsaslı mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi məqsədəuyğun deyil.
Bubistskali çayı vadisində bir neçə kiçik və böyük buzlaqlar var. Bu hövzədə ən böyük buzlaqlar Tbilisa və Bubadır.
Qurumun rəyinə əsasən, “Bubistskali çayı vadisi mürəkkəb relyeflə səciyyələnir, burada çoxlu miqdarda fiziki və kimyəvi tükənmə məhsulları toplanmışdır. Son zamanlar istər Gürcüstanda, istərsə də bütün dünyada iqlim dəyişikliyi fonunda buzlaqda pulsasiya prosesləri aktivləşib və qeyd olunan vadinin buzlaqları da istisna deyil.
Vadinin mürəkkəb geoloji quruluşu, seysmotektonik şərait, relyefin yüksək enerji potensialı (morfoloji şərait) və iqlim dəyişiklikləri vadidə təbii proseslərin aktivləşməsi üçün əlverişli şərait yaradır. Bununla belə, vurğulamaq lazımdır ki,
3 avqust 2023-cü il tarixinədək Bubistskali çayının yatağında son 100 il ərzində əhəmiyyətli sel sularının keçməsi halı baş verməyib”.
Raçada, Şovi kurortunun ərazisində, avqustun 3-də baş verən palçıq axını kurortu demək olar ki, tamamilə məhv edib, 18 cəsəd tapılıb və eyni sayda itkin düşmüş hesab olunur.
