Hüquq Vasitəsilə Demokratiya Uğrunda Avropa Komissiyası (Venesiya Komissiyası) hesab edir ki, aprel ayında Gürcüstan parlamentinin sədri Şalva Papuaşvili tərəfindən qiymətləndirilməsi üçün Komissiyaya göndərilmiş “Deoliqarxizasiya” qanun layihəsinin yenidən işlənmiş variantı nə demokratikdir, nə də “oliqarxizasiya” probleminə təsirli cavabdır.
Əsas xəbərlər
Qanun layihəsinə yekun rəy iyunun 12-də dərc olunub. Venesiya Komissiyası qeyd edir ki, Parlamentin təqdim etdiyi düzəliş edilmiş variant Komissiyanın “şəxsi yanaşma” məsələsi üzrə 2023-cü il mart tarixli aralıq hesabatının əksər tövsiyələri ilə örtüşür, lakin Venesiya Komissiyası hesab edir ki, qanun layihəsinin təkmilləşdirilməsi üçün atılan addımlar əsas qüsuru aradan qaldırmayıb, çünki o, icraçı hakimiyyətə hələ də, qeyri-müəyyən meyarlara əsaslanan, cinayətin sübutu olmadığı halda, potensial siyasi rəqiblərin “qara siyahı”ya salınması risklərini yaradan prosedurun başlanmasına və həyata keçirilməsinə imkan verir.
Venesiya Komissiyasının fikrincə, qanunun müddəalarının potensial olaraq özbaşına tətbiqi qanunun aliliyinə və siyasi plüralizmə ciddi təhlükə yarada bilər və “oliqarxik” təsirlərə qarşı daha az təsir göstərə bilər.
“Fərdiləşdirilmiş de-oliqarxizasiya qanunu, qiymətləndirildiyi kimi, hakimiyyətdə olanların əlində siyasi opponentləri sıxışdırmaq üçün təhlükəli alətə çevrilmək riski daşıyır...
Venesiya Komissiyasının qiymətləndirməsinə görə, qanunun müddəalarının potensial özbaşına tətbiqi qanunun aliliyinə və siyasi plüralizmə ciddi təhlükə yarada bilər və “oliqarxik” təsirlərin aşılmasına az təsir göstərə bilər.
“Fərdiləşdirilmiş de-oliqarxizasiya qanununu, qiymətləndirildiyi kimi, hakimiyyətdə olanların əlində siyasi opponentləri sıxışdırmaq üçün təhlükəli alətə çevrilmək riski daşıyır…
Bu mərhələdə Venesiya Komissiyası yenidən işlənmiş qanun layihəsində edilən dəyişikliklərin Avropa Şurasının insan hüquqları, demokratiya və qanunun aliliyi standartları ilə qaçılmaz ziddiyyəti düzəldə biləcəyinə əmin olmadığından, Venesiya Komissiyası “sistemli” yanaşmanı həyata keçirməyi tövsiyə edir. Yuxarıda qeyd olunan mülahizələrə əsasən, Venesiya Komissiyası yenidən işlənmiş qanun layihəsini qəbul etməməyi tövsiyə edir”, – Venesiya Komissiyası hesabatında yazır.
Venesiya Komissiyası Gürcüstan hökumətinə ölkədəki oliqarx təsirlərlə mübarizə aparmaq üçün aşağıdakıları etməyi tövsiyə edir:
- Mövcud sistematik tədbirlərinin (onların struktur, səlahiyyət və əlaqələndirmə baxımından çatışmazlıqları) dərin və hərtərəfli təhlilini aparmaq.
- İslahedici, əlavə və ya tamamlayıcı qanunlar və ya tədbirlər, o cümlədən, digər məsələlərlə yanaşı, effektiv rəqabət siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsi; yüksək səviyyəli korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsi və korrupsiyanın qarşısının alınması; dövlət satınalmalarının şəffaflığının və hesabatlılığının qorunması; media plüralizminin və media mülkiyyətində şəffaflığın gücləndirilməsi; çirkli pulların yuyulmasına qarşı siyasətin gücləndirilməsi; siyasi partiyaların və seçki kampaniyalarının maliyyələşdirilməsi qaydalarını və mövcud nəzarət mexanizmlərini gücləndirmək; vergi qanunvericiliyində dəyişikliklər.
- Əsas tənzimləyici və nəzarət orqanlarının müstəqilliyini və səmərəliliyini gücləndirmək.
- Müxtəlif qurumların (korrupsiyaya qarşı mübarizə orqanları, antimonopoliya komitəsi, dövlət auditi, bank nəzarəti orqanları və s.) “oliqarxların” siyasi, iqtisadi və ictimai həyata təsirinin qarşısını almaq və aradan qaldırmaq üçün necə daha yaxşı işləyə biləcəyini qiymətləndirmək.
- Belə tədbirlərin səmərəliliyini mütəmadi olaraq qiymətləndirmək;
- Problemin bir-biri ilə əlaqəli mahiyyətini dərk edərək, “oliqarxizasiya”ya yönəlmiş strategiya/fəaliyyət planı vasitəsilə oliqarx təsirinin qarşısının alınması və ona qarşı mübarizə sistemini həyata keçirməsi ki, bu da hüququn müxtəlif sahələri ilə onları həyata keçirən institutlar arasında körpülər yaratmağa imkan verəcək.
Venesiya Komissiyası vurğulayır ki, yuxarıda qeyd olunan sistemin səmərəli işləməsi üçün məhkəmə sistemində islahatların aparılması zəruridir. Onun məqsədi məhkəmənin müstəqilliyini, dürüstlüyünü və qərəzsizliyini təmin etmək olacaq. Komissiya hesab edir ki, onların tövsiyələrinə uyğun olaraq Ali Ədliyyə Şurasında islahatların aparılması zəruridir.
De-oliqarxizasiya Avropa Komissiyasının 2022-ci ilin iyununda müəyyən etdiyi 12 ilkin şərtdən biridir və bu şərt yerinə yetirildikdə Gürcüstan Aİ üzvlüyünə namizəd ölkə statusu alacaq. “Gürcü Arzusu” 12 bəndlik planın bu hissəsini “Deoliqarxizasiya haqqında” qanununu qəbul etməklə həyata keçirmək qərarına gəlib. Hakim partiyanın liderləri bildirirlər ki, Bidzina İvanişvili heç bir halda oliqarx sayılmayacaq və qanun qəbul edilsə, siyahıda İvanişvili deyil, məsələn, “Formula” telekanalının təsisçisi, biznesmen və keçmiş müdafiə naziri Davit Kezeraşvili olacaq.
