Dünən, mayın 21-də Venesiya Komissiyası “agentlər” haqqında rus qanunu ilə bağlı təcili rəyini dərc edib. Venesiya Komissiyası hakimiyyəti ciddi şəkildə qanunu indiki formada ləğv etməyə çağırır, çünki onun əsas qüsurları birləşmək hüququ və ifadə azadlığı, şəxsi toxunulmazlıq, ictimai fəaliyyətdə iştirak hüququ və ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsi baxımından əhəmiyyətli mənfi nəticələrə gətirib çıxaracaq. Bu, açıq, məlumatlı ictimai müzakirələrə, plüralizmə və demokratiyaya mənfi təsir göstərəcək.
Əsas xəbərlər
“Venesiya Komissiyası əvvəldən narahatlığını ifadə edib ki, həm insan haqlarına qarşı həssas, həm də Gürcüstan cəmiyyətində son dərəcə mübahisəli olan bu qanun, ölkədəki kütləvi nümayişlərin sübutu kimi, diskusiya və məzmunlu müzakirəyə yer buraxmayan, gürcü xalqının böyük bir hissəsinin narahatlıqlarına açıq şəkildə məhəl qoymayan prosedurla qəbul edilib.
Bu, daha da təəssüf doğurur, çünki 2023-cü ildə oxşar qanun layihəsinə verilən cavab onun qəbulu ilə bağlı qütbləşməni göstərdi. Buna görə də maraqlı tərəflərlə, xüsusən də vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları, onlayn media və yayımçılarla məsləhətləşmələrə ehtiyac var idi. Bu prosedur qaydası demokratik qanun yaradıcılığının Avropa tələblərinə cavab vermir.
Venesiya Komissiyası oxşar məsələlərə dair bir çox əvvəlki rəylərdə işlənmiş prinsiplər əsasında qanunun beynəlxalq və Avropa standartlarına uyğunluğunu təhlil edib.
Venesiya Komissiyası belə qənaətə gəlir ki, ifadə azadlığı, birləşmək azadlığı və şəxsi toxunulmazlığa dair hüquqi məhdudiyyətlər Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 8(2), 10(2) və 11(2) maddələri ilə, habelə Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 17(2), 19(2) və 22(2) maddələri ilə uzlaşmı, çünki o, qanunilik, legitimlik, demokratik cəmiyyətdə zərurət və mütənasiblik tələblərinə, habelə Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 14-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsi haqqında prinsipə uyğun gəlmir.
Qanuna əsasən, xarici dövlətin maraqlarını daşıyan qurum kimi müəyyən edilməsi həm hədəf təşkilatların maliyyə sabitliyinə, etibarına, həm də onların fəaliyyətinə xələl gətirdiyi üçün ciddi fəsadlar törədir. Qeydiyyat və hesabat tələblərinin (o cümlədən, maliyyə məlumatlarının açıqlanması) damğalanmış assosiasiyaların maliyyələşdirilməsinə çıxışını məhdudlaşdıran birgə təsiri, böyük inzibati cərimələr və daimi monitorinqlə birlikdə, şübhəsiz ki, effektiv fəaliyyət və mövcudluğu çətinləşdirəcək və təhlükə altına salacaq.
Dövlətin əlində cəmləşən daimi və damğalayıcı maneələr dəhşətli təəssürat yaradır.
Şəffaflığı hədəfləyən qanun vəsaitlərinin cüzi bir hissəsini də xaricdən alan birlikləri və medianı ləkələmək, susdurmaq və nəticədə ləğv etmək riski ilə əks effekt verir.
Bu qanunun hakimiyyəti tənqid edən birliklərə və mediaya mənfi təsir göstərməsi riski güclüdür. Onların ləğvi açıq, məlumatlı ictimai müzakirələrə, plüralizmə və demokratiyaya mənfi təsir göstərəcək.
Venesiya Komissiyası Gürcüstan hakimiyyətini qəti şəkildə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının, onlayn medianın və xaricdən dəstəklənən yayımçıların xüsusi qeydiyyatı, uçotu və ictimai məlumatlandırma rejimindən, o cümlədən onlara qarşı inzibati sanksiyalardan imtina etməyə çağırır.
Mövcud Gürcüstan qanunvericiliyi artıq təşkilatların qeydiyyatdan keçməsini və maliyyə mənbələri də daxil olmaqla hesabatların hazırlanmasını tələb edən müddəaları ehtiva edir, ona görə də mövcud öhdəliklərin şəffaflığı təmin etmək üçün niyə kifayət etmədiyinə dair inandırıcı izahat yoxdur. Mövcud qaydaların yetərli olmadığı aşkar edilərsə, Gürcüstan hakimiyyəti mövcud qanunların Avropa və beynəlxalq standartlara uyğun dəyişdirilməsi barədə düşünməlidir. Xüsusilə, mövcud qanunvericilik adekvat olmadığı halda xarici dövlətlər adından real nümayəndəlik (lobbiçilik) fəaliyyəti Avropa standartlarına uyğun tənzimlənə bilər.
Venesiya Komissiyası Gürcüstan Parlamentinin Avropa Şurasının baş katibi və Parlament Assambleyasının prezidentinin çağırışlarına baxmayaraq, onların rəyini gözləmədən qanun layihəsinə üç oxunuşda səs verməsindən narahatlığını ifadə edir.
Venesiya Komissiyası üçüncü dinləmədə fiziki şəxslərə də məsuliyyət yükləyən dəyişikliyi faktiki olaraq gizli şəkildə təqdim etdiyinə görə hakimiyyəti tənqid edir.
“Görünür, üçüncü oxunuşda qanuna edilən əlavə, vacib dəyişikliklər ictimaiyyətə dərhal açıqlanmayıb. Venesiya Komissiyası bu şəffaflığın olmamasından dərin narahatdır”.
Aprelin 15-də Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) sədri Teodoros Rusopulos “agentlər haqqında” rus qanununu Venesiya Komissiyasına göndərərək, Komissiyadan onun Avropa Şurası Parlament Assambleyasının standartlarına uyğun olub-olmadığını operativ şəkildə müəyyən etməyi xahiş edib.
“Gürcü Arzusu” keçən il geri götürdüyü “Xarici agentlər haqqında” rus qanununu 2024-cü il aprelin 3-də parlamentdə yenidən irəli sürüb və mayın 14-də üçüncü, yekun oxunuşda qəbul edilib. Hakimiyyət beynəlxalq tərəfdaşların xəbərdarlıqlarını və ölkədə davamlı, çoxminlik etiraz aksiyalarının qanunun qeyd-şərtsiz geri götürülməsi tələbini nəzərə almayıb.
Prezident Salome Zurabişvili mayın 18-də rus qanununa veto qoyub. Prezident bildirib ki, “agentlər haqqında” rus qanunu Gürcüstan Konstitusiyasına, bütün Avropa standartlarına ziddir və ölkənin Avropa yoluna maneədir. Parlament növbəti sessiya həftəsində prezidentin vetosunu aradan qaldırmağı planlaşdırır.
