Amnesty International-ի զեկույցը` Վրաստանում մարդու իրավունքների վիճակի վատթարացման մասին

Զեկույցի համաձայն՝ անցյալ տարի Վրաստանում քաղաքական ճգնաժամ էր, որի ֆոնին հունիսին Եվրահանձնաժողովը հետաձգեց երկրին ԵՄ անդամակցության թեկնածուի կարգավիճակ շնորհելը։

Amnesty International-ը նշում է, որ Ռուսաստանից աճող դրամական փոխանցումները և Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինա լայնամասշտաբ ներխուժումից հետո ավելի քան 100 000 ռուս քաղաքացիների հոսքը խթանել են Վրաստանի տնտեսական աճը, բայց նաև ավելացրել են ապրուստի արժեքը և տնտեսական անհավասարությունը: Միջազգային կազմակերպությունը գրում է, որ աշխատաշուկայում ստեղծված ծանր իրավիճակը հանգեցրել է երիտասարդների արտագաղթի բարձր մակարդակին։

Արտահայտման ազատություն

Համաձայն Amnesty International-ի զեկույցի՝ կառավարության աճող ագրեսիվ հռետորաբանությունը և զրպարտության հայցերը, ինչպես նաև լրագրողների դեմ հանցագործությունները հետաքննելու ձախողումը կործանարար ազդեցություն են թողել խոսքի ազատության վրա:

«Մայիսին «Լրագրողներ առանց սահմանների» ոչ կառավարական կազմակերպությունը նվազեցրեց Վրաստանի վարկանիշը համաշխարհային մամուլի ազատության ինդեքսում։ Սա մասամբ պայմանավորված էր պետական ​​պաշտոնյաների միջամտությամբ, խոսքի ազատության խաթարմամբ և լրագրողական գործունեությանը հանդեպ սպառնալիքներով:

Ապրիլի 4-ին Թբիլիսիի քաղաքային դատարանը հինգ տարվա ազատազրկման է դատապարտել 6 մարդու՝ 2021 թվականի հուլիսին «Թբիլիսի փրայդ» երթի ժամանակ լրագրողների վրա հարձակվելու համար, որը հանգեցրել է օպերատոր Լեքսո Լաշքարավայի մահվանը։ Սակայն բռնի ամբոխի ենթադրյալ կազմակերպիչները չեն պատժվել»,- ասվում է զեկույցում։

Amnesty International-ը նշում է, որ հուլիսին անվտանգության ծառայության նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյա Իոսեբ Գոգաշվիլին բանտից նամակ էր հրապարակել՝ պնդելով, որ 2017 թվականին ադրբեջանցի լրագրող Աֆղան Մուխթարլին առևանգվել է Վրաստանից և հանձնվել է Ադրբեջանին երկրի անվտանգության ծառայության աշխատակիցների կողմից։ Աֆղան Մուխթարլին հոկտեմբերին ասել էր, որ լուսանկարներում իրեն առևանգողների շարքում ճանաչել է Վրաստանի անվտանգության ծառայության բարձրաստիճան պաշտոնյային։ «Նրա առևանգման փաստով արդյունավետ քննություն չի իրականացվել, և ոչ ոք պատասխանատվության չի ենթարկվել»,- ասվում է զեկույցում։

Անձնական կյանքի իրավունք

Այս գլխում միջազգային կազմակերպությունը գրում է, որ սեպտեմբերի 6-ին խորհրդարանը հաղթահարեց նախագահի վետոն և ընդունեց վիճահարույց փոփոխություններ, որոնք իրավապահ մարմիններին տալիս էին գաղտնալսումների լիազորություններ: Մասնավորապես, նոր օրենքը ընդլայնել է գաղտնի քննչական գործողությունների շրջանակն ու տևողությունը և հնարավորություն է տվել անձին անորոշ ժամանակով հետևել։

Amnesty International-ը գրում է, որ շարունակվել են ընդդիմության, քննադատող լրատվամիջոցների և հասարակական կազմակերպությունների անդամների գաղտնի հսկողությունը։ Զեկույցում նշվում է, որ 2022 թվականի հուլիսին իշխանամետ լրատվամիջոցները հրապարակել էին գաղտնի ձեռք բերված ձայնագրություն, որում «Մթավարի արխի» քննադատական ​​հեռուստաընկերության աշխատակիցները քննարկում էին խմբագրական հարցեր։

«Սեպտեմբերին գաղտնազերծված այլ նյութեր, որոնք մանրամասն տեղեկություններ են պարունակում անձնական կյանքի մասին, ցույց են տալիս, որ լրագրողները, ընդդիմադիր կուսակցության անդամները և ակտիվիստները հավանաբար հսկվում են անվտանգության ծառայությունների կողմից։ Նորաստեղծ հատուկ քննչական ծառայությունը հետաքննություն է սկսել, սակայն հետաքննության արդյունքները տարեվերջին չեն հրապարակվել»,- նշվում է հաշվետվության մեջ։

Անարդար դատավարություններ

Իրավապաշտպան կազմակերպությունը գրում է նաև դատական ​​համակարգի վրա իշխանության աճող ազդեցության, ընտրովի արդարադատության կիրառման, քաղաքական հակառակորդների և քննադատական ​​լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների քաղաքական դրդապատճառներով հետապնդումների մասին։ Ըստ Amnesty International-ի՝ սա կրկին տագնապալի խնդիր է Վրաստանում։

Որպես քաղաքական դրդապատճառներով դեպքերի օրինակ Amnesty International-ը բերում է ընդդիմադիր «Լելո» կուսակցության առաջնորդներ Մամուկա Խազարաձեի և Բադրի Ջափարիձեի, ինչպես նաև «Պիրվելի» հեռուստաընկերության հիմնադիր Ավթանդիլ Ծերեթելիի նկատմամբ կայացված դատավճիռը։

Անարդար դատավարությունների մասին գլխում կարդում ենք, որ չնայած բժշկական զեկույցներին, որոնք վկայում են հնարավոր «ծանր մետաղներով թունավորման» և «մահվան զգալի աճի ռիսկի» մասին, դատարանը նախկին նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի պատիժը չի հետաձգել։

Զեկույցում նշվում է, որ 2022 թվականի մայիսին Թբիլիսիի քաղաքային դատարանը «Մթավարի արխի» հեռուստաընկերության տնօրեն Նիկա Գվարամիային դատապարտել է 42 ամսվա ազատազրկման՝ լիազորությունները չարաշահելու անհիմն մեղադրանքով, որը վերաքննիչ դատարանը հաստատել է նոյեմբերին։

Հունիսին Եվրախորհրդի Վենետիկի հանձնաժողովը նշել է, որ 2021 թվականի Ընդհանուր դատարանների մասին օրենքում փոփոխությունների արագությունն ու ծավալը կարող են «կործանարար ազդեցություն թողնել դատավորների խոսքի ազատության և դատական ​​համակարգի ներքին անկախության վրա»՝ «վերահսկելու և լռեցնել նրանց»։ Ապրիլին հինգ դատավորներ նոր օրենքը բողոքեցին Սահմանադրական դատարանում՝ խոսքի ազատության սահմանադրական պաշտպանությունը խախտելու համար»,- ասվում է զեկույցում։

Խոշտանգումներ և այլ դաժան վերաբերմունք

Amnesty International-ը գրում է, որ 2022 թվականի հունվարին Պետական ​​տեսչության գրասենյակը, որին հանձնարարվել էր հետաքննել ոստիկանության կողմից մարդու իրավունքների խախտումները, լուծարվել է և արդյունքում ստեղծվել են նվազ արդյունավետ և նվազ անկախ գերատեսչություններ, ինչը բացասաբար է անդրադառնում պետության ունակության վրա՝ ոստիկանության կողմից մարդու իրավունքների խախտումները, ներառյալ խոշտանգումները և այլ դաժան վերաբերմունքը արդյունավետորեն հետաքննելու կամ այդ հանցագործությունների համար արդարադատություն ապահովելու համար:

Կանանց և աղջիկների իրավունքները

Զեկույցի համաձայն՝ հունվարից սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում մամուլում արձանագրվել է ֆեմիցիդի 14 դեպք և կանանց սպանության 23 փորձ, ինչը մտահոգություն է առաջացնում, որ Վրաստանում դեռևս աճում են ֆեմիցիդի դեպքերը և գենդերային բռնության այլ ձևերը։

Amnesty International-ը նշում է, որ նորածինների և մայրերի մահացության նվազեցմանն ուղղված միջոցառումները դեռևս բավարար չեն: Տնտեսական անհավասարությունը կանանց և տղամարդկանց միջև նույնպես մնում է տագնապալի։ Իրավապաշտպան կազմակերպությունը հիմնվում է Համաշխարհային բանկի գնահատականի վրա, ըստ որի՝ Վրաստանում կանանց 50%-ը տնային աշխատանքի պատճառով մնում է աշխատուժից դուրս:

Աբխազիա և Հարավային Օսիա/Ցխինվալիի շրջան

Զեկույցի համաձայն՝ Վրաստանի կառավարության կողմից չվերահսկվող երկու շրջաններում մարդու իրավունքների պաշտպանության մակարդակը վատթարացել է, այդ թվում՝ խոսքի ազատությունը։ Նախկինում կատարված հանցագործությունները դեռ անպատիժ են։ Amnesty International-ը նշում է, որ Հարավային Օսիայի/Ցխինվալիի տարածաշրջանի բնակիչ Գենադի Կուլաևը մահացել է 2020 թվականի օգոստոսի 31-ին ծեծի և դաժան վերաբերմունքի հետևանքով բանտում ստացած վնասվածքներից, սակայն նրա դեպքը, ինչպես Ինալ Ջաբիևի դեպքը, 2020 թվականին անազատության մեջ խոշտանգումների ենթարկվելով՝ մնաց արդյունավետ քննությունից դուրս: Նաև արդյունավետ հետաքննություն չի անցկացվել 2021 թվականին Աբխազիայում Անրի Աթեյբայի անազատության մեջ գրանցված մահվան գործով։

Amnesty International-ը նշում է, որ Իրակլի Բեբուան, ով 2020 թվականին ձերբակալվել էր Գալիի շրջանում Աբխազիայի դրոշն այրելու համար, հրաժարվում են խրոնիկական հիվանդության պատճառով համարժեք բժշկական օգնություն ցուցաբերել։