Լրահոս

Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի հետ կապող ճանապարհը 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ից արգելափակված է ադրբեջանցի ցուցարարների կողմից։ Amnesty International-ը գրում է, որ ցուցարարներին հավանաբար աջակցում են տեղական իշխանությունները։ Ճանապարհի փակման հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղի մոտ 120 000 էթնիկ հայ բնակիչներ սահմանափակ հասանելիություն ունեն հիմնական ապրանքների և ծառայությունների, այդ թվում՝ կենսական անհրաժեշտ դեղամիջոցների և առողջապահության:

«Շրջափակումը հանգեցրել է սննդի և բժշկական պարագաների սուր պակասի, քանի որ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի և ռուս խաղաղապահների կողմից տրամադրվող մարդասիրական օգնությունը բավարար չէ պահանջարկը բավարարելու համար: Էլեկտրաէներգիայի, բնական գազի և տրանսպորտային վառելիքի մատակարարման խախտումները հատկապես դժվարացնում են խտրականության և մարգինալացման առումով խոցելի խմբերի կյանքը:

Ադրբեջանի կառավարությունը միջազգայնորեն ճանաչել է ինքնիշխանությունը այդ տարածքների նկատմամբ և վերահսկում է այն տարածքը, որտեղից տեղի է ունենում շրջափակումը։ Ադրբեջանի պարտականությունն է ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության համար սննդամթերքի, առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների և դեղամիջոցների հասանելիությունը: Իր հերթին, ռուսական խաղաղապահ առաքելությանը հանձնարարված է ապահովել Լաչինի միջանցքի անվտանգությունը։ Սակայն, երկու կողմերն էլ ակնհայտորեն չեն կատարում իրենց պարտավորությունները», - ասել է Amnesty International-ի Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնօրեն Մարի Ստրութերսը:

Վիճակը հատկապես ծանր է տարեցների ու հաշմանդամություն ունեցող անձանց, խրոնիկ խնդիրներ ունեցող պացիենտների և հղիների համար։

«Այժմ մենք կատարում ենք պրոցեդուրաների ընդամենը 10 տոկոսը։ Մենք պարզապես չունենք բավարար ստենտներ: Ամեն օր մենք կորցնում ենք բազմաթիվ մարդկանց»,- մեջբերում է Amnesty International-ը՝Ստեփանակերտի հիվանդանոցի սրտաբան Վարդան Լալայանի մեկնաբանությունը։

Լալայանը հարցազրույցներից մեկում հիշում է, որ մեկ շաբաթ առաջ ունեցել են էպիլեպտիկ երեխա, որը շտապ դեղորայքի կարիք է ունեցել՝«կարմիր խաչի հետ բանակցելուց հետո միայն մեկ շաբաթ անց կարողացան երեխային ուղարկել Երևան բուժման»։

Սրտաբանի խոսքով՝«Կարմիր խաչը» միայն «կայուն վիճակում» գտնվող պացիենտներին է տեղափոխում շրջանից դուրս գտնվող բուժհաստատություններ։ Իսկ ծանր վիճակում գտնվող պացիենտները ստիպված մնում են տեղում, այնտեղ, որտեղ պատշաճ օգնություն հասանելի չէ: Արդյունքում գրանցվում են մահվան դեպքեր, որոնց կանխարգելումը հնարավոր է. «Բացի այդ, շատ պացիենտներ չեն ցանկանում տեղափոխվել այլ հիվանդանոցներ, քանի որ դա նշանակում է ընտանիքից բաժանվել երկար, անորոշ ժամանակով, առանց վերադարձի երաշխիքի»։

Բժշկական սարքավորումների բացակայության պատճառով վտանգված է նաև հղի և ծննդաբերող կանանց առողջությունը։ Մարտակերտ քաղաքում ութ ամսական հղի Մելին Պետրոսյանը Amnesty International-ին ասել է. «Ծննդատունը լեփ-լեցուն էր, կար դեղորայքի, հիգիենայի միջոցների և մանկական պարագաների, տակդիրների, կաթի փոխարինիչի պակաս: Էլեկտրաէներգիայի բացակայության պատճառով հիվանդասենյակը հաճախ չէր ջեռուցվում։ Նրանք կարող էին միացնել միայն մեկ ինկուբատոր, և երեք վաղաժամ երեխաներ ստիպված էին հերթով օգտվել դրանից: Երբ մտածում եմ նման պայմաններում ծննդաբերելու մասին, ինձ սարսափելի եմ զգում»։

Առողջապահության ոլորտի աշխատողները, տարեցները և հաշմանդամություն ունեցող անձինք խոսում են խրոնիկ հիվանդությունների համար դեղերի, այդ թվում՝ արյան ճնշման վերահսկման, սրտի, էպիլեպսիայի և ասթմայի դեղերի, ինչպես նաև ցավազրկողների և հակաբորբոքիչների հասանելիության մասին: Լեռնային Ղարաբաղում բազմաթիվ դեղատներ փակվել են: Այնտեղ, որտեղ կարող էին դեղ գտնել, գինն այնքան բարձր էր, որ ստիպված էին կրճատել սպառումը:

Շրջափակումը հանգեցրել է նաև սննդի պակասի, ինչը ստիպել է դե ֆակտո կառավարությանը հունվարի սկզբին ներդնել կտրոնային համակարգ: Տեղացիներից մեկի խոսքով, անկախ տարիքից, «յուրաքանչյուր մարդ կարող է վերցնել կես կիլոգրամ բրինձ, մակարոնեղեն, մեկ լիտր ձեթ և մի քիչ շաքարավազ», ինչը մեկ կիլոգրամով կամ մեկ լիտրով նվազեցնում է նախապես սահմանված ապրանքի ծավալը։ Չնայած հիմնական մթերքների գները դրա արդյունքում կարգավորվել են, բանջարեղենն ու միրգը ամբողջությամբ անհետացել են խանութների դարակներից, իսկ կաթի և ձվի համար երկար հերթեր են գոյանում։

Amnesty International-ի անցկացրած հարցազրույցները ցույց են տվել, որ կանայք հիմնականում նախընտրում են իրենց բաժին սնունդը տալ ընտանիքի այլ անդամներին: Առողջապահության մասնագետները նկատել են կանանց և երեխաների մոտ իմունային անբավարարության, անեմիայի, վահանաձև գեղձի հիվանդության և դիաբետի վատթարացման դեպքերի զգալի աճ, ինչը, նրանց կարծիքով, սննդի պակասի անմիջական հետևանք է:

Ըստ բուժաշխատողների՝ հղի կանայք բարդություններ են ունենում։ Միաժամանակ աճել են աբորտների ու վաղաժամ ծնունդների թիվը։

Հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ, այդ թվում՝ սահմանափակ շարժունակություն ունեցողները, ասում են, որ շրջափակման ժամանակ իրենց ավելի մեկուսացված են զգում, քանի որ վառելիքի պակասի պատճառով չեն կարող օգտվել հասարակական կամ մասնավոր տրանսպորտից։ Յակով Ալթունյանը, ով 1990-ականներին ականի պայթյունի հետևանքով կորցրել է երկու ոտքը, փաստացի չի կարողանում դուրս գալ իր բնակարանից։

Էլեկտրաէներգիայի բացակայության պատճառով ժամանակավորապես փակվել են բոլոր դպրոցներն ու մանկապարտեզները, որտեղ հաճախում է մոտ 27 000 երեխա։ Չնայած դպրոցները մասամբ վերաբացվել են 2023 թվականի հունվարի 30-ին, ուսումնական հաստատությունում գտնվելու ժամկետը սահմանափակվում է չորս ժամով։

Շրջափակման սկզբից ի վեր Լեռնային Ղարաբաղի 1 100 բնակիչ, այդ թվում՝ առնվազն 270 երեխա, մնացել են շրջանից դուրս և չեն կարողանում վերադառնալ տուն։ Նրանք տեղավորվել են Հայաստանի հյուրանոցներում կամ հարազատների ու կամավորների տներում։

Գազի և բենզինի պակասը ավելի է խորանում Ադրբեջանից գազի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարման ընդհատմամբ, որը տևում է օրական միջինը 6 ժամ։

«Շրջափակման իններորդ շաբաթն է: Բոլոր հայացքներն ուղղված են Ադրբեջանի իշխանությունների և ռուս խաղաղապահների վրա։ Կոչ ենք անում երկու կողմերին անհապաղ ձեռնարկել արդյունավետ միջոցներ՝ մարդու իրավունքների միջազգային չափանիշներին համապատասխան՝ առանց հետագա հապաղումների վերացնելու Լաչինի միջանցքի շրջափակումը և վերջ դնելու հումանիտար ճգնաժամին»,- ասել է Մարի Ստրութերսը։

2020 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև լայնամասշտաբ պատերազմ սկսվեց Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի համար։ 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին Ռուսաստանի կողմից առաջարկված եռակողմ համաձայնագրից հետո Ադրբեջանը վերականգնեց վերահսկողությունը ինքնահռչակ հանրապետության մեծ մասի վրա և խզեց կապը Հայաստանի հետ։ Հրադադարի համաձայնագրի պայմանների համաձայն՝ այսպես կոչված Լաչինի միջանցքը մնում էր Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի հետ կապող միակ ճանապարհը, որի անվտանգությունը պետք է ապահովեր ռուսական խաղաղապահ զորախումբը։