Անփութությունը մեղմ է ասված, սա հանցագործություն է, արդեն 19 զոհված ունենք․ երկրաբան Շոթա Ադամիա

«Ողջ Ռաճան և Սվանեթին ծածկված են երկրաբանական քարտեզներով։ Ամենուր ցույց է տրվում, թե որտեղ է կուտակված այնպիսի բեկորային նյութ, որը ջրով թրջվելու դեպքում որոշակի կրիտիկական զանգվածի հասնելուն պես կշարժվի ու ցած կընկնի, քանի որ թեքություն է։ Մարդիկ չպետք է բնակվեն այնտեղ, որտեղ դրա վտանգը գա։ Հո գիտեն, թե որտեղից է իջնում ​​Բուբայի ջուրը, գիտե՞նք որտեղից է սկսվում։ Թբիլիսա սառցադաշտից է այս ամենը սկսվել։ Գլոլա չի հասել։ Գլոլայի բնակիչները գիտեն, որ չպետք է հաստատվեն հովտում։ Նույն Շովիում թեքության վրա, մի քիչ ավելի բարձր, ոչինչ չի տուժել, չի քանդվել այս ընկած զանգվածից։ Բուբայի ջուրը երեք կիլոմետր երկարություն ունի, ունի միջինը 100 մետր լայնություն և 10 մետր արդեն փռված նյութ, մանրացված քարերի ավազ։ Այդ ամենը դուրս եկավ: Ջուրը որտեղի՞ց, մեկը հարցնում է, այնտեղ սառցադաշտը հալչում է, անձրևներ էլ կան։ Որքա՞ն ժամանակ է այն հալչում, ոչ միայն մեզ մոտ, այլ նաև այլուր։ Եթե ​​նայեք 50-ականներին դուրս եկած տեղագրական քարտեզներին ու համեմատեք այսօրվա իրավիճակի հետ, ապա կտեսնեք, թե որքան են նահանջել հավերժական ձյան ու սառցադաշտերի ուրվագծերը։ Ի՞նչ տարօրինակ է, որ այդքան նյութ, բեկորներ կուտակվեցին, թրջվեցին ջրով և դարձան շարժական։ Չես կարող ասել՝ դա կլինի այսօր, թե վաղը, հատկապես, երբ ծառայությունները չեն աշխատում, մոնիտորինգ չկա։

Երբ մենք ակտիվ աշխատում էինք, շարունակական մոնիտորինգ կար, քայլ առ քայլ թարմացնում էինք քարտեզները։ Մենք նկատեցինք, թե ինչ է փոխվել, և ունեցանք հրաշալի նյութեր։ Գիտեինք, որ Շովիում, Ճալայում քոթեջներ չի կարելի կառուցել, հյուրերին չի կարելի այնտեղ թողնել, նույնիսկ այնտեղ զբոսնողը պետք է զգույշ լինի, որովհետև ոչ ոք չգիտի, թե երբ կհասնի կրիտիկական սահմանը, և երբ կշարժվի սողանքը։ Այն կուտակված է վերևում և դա ռումբի պես է մեր գլխին է։

Պետության առաջին պարտականությունը մարդու անվտանգությունն է, որպեսզի նա չմահանա, չվիրավորվի, իր ունեցվածքը չքանդվի՝ մեր պետությունը ոչինչ չի վերցնում իր վրա։

Ինչ հիմա լսում եմ, ասում են՝ ես ինչ կապ ունեմ, ոչինչ չգիտեի, չէր կարելի կանխատեսել դա և այլն։ Ինչպես հնարավոր չէ: Պետք չէ սպանել գիտությունը, պետք չէ ոչնչացնել բնության երևույթներին անընդմեջ հսկող ոլորտները։ Չունե՞նք շարունակական մոնիտորինգ, օրինակ՝ օդերևութաբանական բյուրոն է աշխատում, տարբեր մարզերում աստղադիտարաններ են աշխատում։ Բոլոր հիմնարկները եղել են, հիմա էլ խղճուկ վիճակում են։ Փաստորեն, գիտությունը նույնիսկ բուհերում չեն ֆինանսավորվում։ Երեք բուհեր են կրթում երիտասարդ երկրաբանների՝ Թբիլիսիի պետական ​​համալսարանը, Տեխնիկական համալսարանը, Իլիայի համալսարանը։ Երիտասարդներն ավարտում են ու չեն կարողանում աշխատանք գտնել, աշխատանք չկա։

Նախորդ իշխանությունը հեռացվեց, որովհետև սխալներ թույլ տվեց, դուք քայլ արեցի՞ք, երբ եկաք ու 11 տարի այստեղ եք։ Որևէ մեկը միամտորեն կարծո՞ւմ է, որ այս կառավարությունը գիտության և մոնիտորինգի համար փող է հատկացնելու։ Ներողություն եմ խնդրում, բայց եթե Շովին կողքի դնենք, ինչ կատարվեց մեզ հետ Վերեի հովտում 2015 թվականին, երբ 22 մարդ զոհվեց։

- Իշխանությունները, այդ թվում՝ շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարը, երկրաբանական վարչության պետը, խորհրդարանի նախագահը, ասում են, որ հնարավոր չէր կանխել միջադեպը։

- Մի փոքր բաժին է Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը՝ շատ փոքր աշխատակազմով, իսկ ֆինանսավորումը սուղ է։ Ենթադրենք, դուք չեք կարող կանխատեսել: Ես հավատում եմ, որ չեք կարող, բայց ինչո՞ւ եք այնտեղ մարդկանց բնակեցրել, ինչո՞ւ եք ասել, որ այնտեղ հանգստավայր է։ Երկու տարի առաջ հաստատվեց այնտեղ հանգստավայր տեղակայելը։

- Պարոն Շոթա, 2022 թվականի դեկտեմբերի 22-ին Օնիի մունիցիպալիտետի սակրեբուլոն հաստատել է Շովի հանգստավայրի զարգացման կանոնակարգը։ Ըստ այս որոշման՝ Շովիում՝ հենց սելավից ավերված տարածքում և մերձակայքում, հիմնականում «Վրացական երազանքի» հետ կապված խմբերը 18 մետրանոց հյուրանոցային տիպի բնակելի շենքեր կառուցելու իրավունք են ստացել։

- Հենց սա է պատասխանը։ Եթե ​այնտեղ ոչ ոք չլիներ, ոչ ոք չէր մահանա։ Կասեին, որ ինչ-որ անմարդաբնակ վայրում, սողանք է տեղի ունեցել և վերջ։ Կասեին, որ մենք չեինք կարող կանխատեսել։ Հիմա ամբողջ պատմությունն այն է, թե ինչպես արդարանան․ ես մեղավոր չեմ, Աստված է մեղավոր, որ նա թույլ է տվել, մենք ոչինչ չենք կարողացել անել։ Ինչպե՞ս չէի կարող, ինչո՞ւ մարդկանց բնակեցրիր այնտեղ։ Երկրաբաններն ասում էին, Շովին վտանգավոր տեղ է, անընդհատ ասում էին։ Ինչո՞ւ բնակեցրիք մարդկանց այնտեղ։

- Սրա մասին էլ էին ասում, որ հանգստավայրի տարածքում շենքերն ու քոթեջները հիմնականում կառուցվել են Խորհրդային Միության տարիներին։

-Ենթադրենք՝ Խորհրդային Միության ժամանակ է կառուցվել, հիմա փլուզվել է այդ Խորհրդային Միությունը, այլևս չկա։ Երբ եկաք, անկախ Վրաստանի հերթական իշխանություն՝ ի՞նչ եք ասում, որ Խորհրդային Միությունն է կառուցել, ինչո՞ւ եք թույլ տալիս նոր շինություններ կառուցել։

Այնտեղ շատ նոր քոթեջներ կան: Ինչ-որ մեկը փող է աշխատում։ Հույս ունեին, որ փող են աշխատելու։ Եթե ​​ինչ-որ տեղ փող աշխատելու հնարավորություն կա, մեր կառավարության համար փողը առաջնային է ամեն ինչից։ Դա է խնդիրը:

- Երիտասարդ ջրաբան Նիկա Ծիթելաշվիլին արբանյակային լուսանկարներ է տարածել, որոնք ցույց են տալիս Բուբա գետի ջրային հովտում 2005, 2018 և 2020 թվականներին առկա իրավիճակը: Մենք տեսանք, որ 2005 թվականին հովիտը քիչ թե շատ կայուն էր, տարածքը պատված էր ծառերով։ 2018 թվականի արբանյակային լուսանկարներն արդեն ցույց են տալիս սելավային հոսքի հետքերը։ Վատթարացման միտում կարելի է տեսնել նաև 2020 թվականի արբանյակային պատկերում: Արդյո՞ք չպետք է պատկան մարմինները ուշադրություն դարձնեին։ Այո, նրանք կարող են շատ ռեսուրս չունենալ, դեռ չենք հաշվել, թե քանի աշխատող ունեն և ինչ ֆինանսավորում ունեն, բայց արբանյակային նման լուսանկարներ ձեռք բերելու և վերլուծելու համար մի՞ թե հատուկ ջանք է պահանջվում։ Բայց մենք գիտենք, որ այն վայրերը, որտեղ սառցադաշտեր կան, հալման փուլում են, ամառ է, անձրև է, ամեն օր շատ մարդ կա։ Չպե՞տք է դիտարկվեին դրանք:

Իհարկե։ Կա հեռահար զոնդավորում, երբ նայում եք, թե ինչ է կատարվում երկրի վրա օդային լուսանկարներով և տիեզերական պատկերներով: Նրանց թվում ունենք մասնագետներ, երիտասարդներ, ովքեր աշխատում են այս քարտեզների վրա Կովկասի հանքային հումքի ինստիտուտում։ Կառավարությունից մեկը հետաքրքրվեց, հարցրին՝ կա՞ մասնագետ, ով կարող է մեզ ցույց տալ, թե ինչ ենք տեսնում տիեզերքից, օդային նկարներ։ Ոչ մեկին ոչինչ չի հետաքրքրում։ Ֆիզիկապես բոլոր տեղերը չես կարող հասնել, բայց նման բաները երևում են վերևից։

- Ինչի՞ հետ գործ ունենք, անփութությա՞ն։

- Անփութությունը մեղմ է ասված։ Սա հանցագործություն է։ Արդեն 19 մահացած ունենք, այդ թվում՝ երեխաներ, 15-ը չեն հայտնաբերվել։ Ամեն ինչ եղել է մեկ տարածքում, դա հո Շովիի ամբողջ տարածքը չէ՞ր։ Ոմանք այնտեղ տուն են կառուցել, մարդիկ բնակություն են հաստատել, գումար են ստացել։ Ո՞վ է թույլտվություն տվել։ Բնապահպանության նախարարությունը որտե՞ղ է, չի՞ աշխատում։ Երբ Վերե գետի վրա 21 մարդ մահացավ, այն ժամանակ ո՞վ էր քաղաքապետը, հիմա որտե՞ղ է։ Ինչո՞ւ 21 մարդ խեղդվեց այդ մեկ փոքր ճանապարհին։ Այդ ժամանակ ո՞վ պատասխանատվություն կրեց։ Ոչ ոք չի կրում պատասխանատվություն։

Հիմա ես ավելի շատ խղճում եմ Գափրինդաշվիլիի գործակալությանը [Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության երկրաբանական բաժնի ղեկավար Մերաբ Գափրինդաշվիլի], նրանք վատ վիճակում են։ Իշխանությանը չմեղադրելու համար փորձում են ոչինչ չասել, քանի որ հենց այդ պահին կհեռացնեն։ Նրանք կարող են ընդհանրապես փակել այս գործակալությունը։

Եթե ​​այստեղ ինչ-որ մեկը մեղավոր է, առաջին հերթին դա կենտրոնական իշխանությունն է, հետո տեղական իշխանությունը, հետո այդ տեղում բիզնես անողը։ Նրանք չպետք է այդքան հեշտությամբ թույլտվություն ստանային այնտեղ տներ կառուցելու համար։ Որտե՞ղ է շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարը։ Այս նախարարությունը մի գերատեսչություն է, որն իր բնակիչների հետ միասին պետք է պահպանի շրջակա միջավայրը։ Պահպանություն չեն ուզում, շահագործում են ուզում, ինչքան կկորզեն, դա է իրենց քաղաքականությունը։

- Ինչպես արդեն ասացի, շրջակա միջավայրի պահպանության և գյուղատնտեսության նախարար Օթար Շամուգիան երեկ կրկնեց այն, ինչ նախկինում ասել էին վարչապետը, խորհրդարանական մեծամասնության առաջնորդը և խորհրդարանի նախագահը, որ մենք չէինք կարող խուսափել այս ողբերգությունից, և բնական աղետներ տեղի են ունենում նույնիսկ ամենազարգացած երկրներում։

- Ո՞վ է ընտրում այս կառավարությանը։ Արդյո՞ք մենք խելամիտ ենք ընտրում: Որքան ընտրեցինք, այնքան ետ ենք գնում: Սա [իշխանությունը] արդեն շատ էր մեզ համար։

- Տեղի շատ բնակիչներից լսել ենք, տեսել ենք նաև հաստատող նյութեր, որ 2017 թվականին Բուբա գետի ջրային հունում ջրհեղեղ է տեղի ունեցել՝ վնասելով ենթակառուցվածքներն ու ճանապարհները։ Ջինճվիսի գյուղը մեքենայով մոտ 7-10 րոպե հեռավորության վրա է։ 2023 թվականի օգոստոսի 2-ին Ջինճվիսիում նույնպես վարարել է Գոմրուլա գետը և ջրհեղեղ առաջացրել։ Տեսանյութը հրապարակվել է նույն օրը։ Շովիում, օգոստոսի 3-ին, ամբողջ գիշեր անձրև է եկել, առավոտյան դադարել, աղետը տեղի է ունեցել կեսօրին։ Տեղացիներից գիտենք, որ մինչ այս արհավիրքը Բուբա գետի հունի մեջ ջրի մակարդակը զգալիորեն նվազել է մի քանի օրով։ Ենթադրվում է, որ սողանքը փակել է հովիտը, պատնեշել ջուրը և հետո քշել այն ամենը, ինչն արդեն ձևավորվել է որպես սելավ։ Կառավարությունը հերքում է դա։ Ասում են, որ կուտակում չի եղել։ Ի՞նչ եք կարծում, այսօր առկա նյութերի հիման վրա ի՞նչ գնահատական ​​կարող եք տալ։

- Սովորական երևույթ է, մինչ սելավը կրիտիկական զանգվածի կհասներ, հաստատ ավելի շատ լոկալ, ավելի փոքր իրադարձություններ կլինեին առջևում։ Երբ սառույցը հալվում է, ո՞ւր է գնում ջուրը: Սկզբում զանգվածը ջրային հեղեղ է, որն անշարժ է։ Մինչ շարժվելը դա ջրով հագեցած բեկոր է, թափված սառցադաշտերից, լանջերից, փոքր գետերից։ Այս զանգվածը կուտակվում է, քանի որ Բուբայի ջուրը փոքր է և չէր խառվի այն անմիջապես տանելու համար: Հետևաբար, այն կուտակվում է որպես պինդ նյութ ջրի հետ: Այս ցեխը, հենց որ հաղթահարի իրեն հետ պահող դիմադրությունը, կհոսի ներքև։

Բնակչությանը խաբելու փորձ է արվում՝ ասելով, թե իշխանությունը դրա հետ կապ չունի։ Եթե ​​այնտեղ ոչ ոք չլիներ, ոչ մի զոհ չէինք ունենա։

- Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության նախնական գնահատականը հետևյալն է. ժայռային ձնահյուսի զանգվածը քայքայվել է, լցվել սառցադաշտի վրա, ապա փլուզվել է նրա մի մասը, ինչը կարող է առաջացնել ենթասառցադաշտային ջրերի վարարում, որից հետո առաջացած սելավը հասել է այսպես կոչված Շովիի քոթեջների տարածք, հավանաբար 8-10 րոպե ժամանակահատվածում։

- Նույնիսկ 1972 թվականի քարտեզից է երևում, թե ինչքան ժամանակ և որքան նյութ է հավաքվել այնտեղ։ Երբ սառցադաշտերը հալչում են, ո՞ւր է գնում ջուրը: Հիմնականում կուտակված նյութը թրջվում է ջրով, և հենց խառնվում է նրան պահողին՝ այն պոկվում է։

Հետևաբար, այնտեղ չպետք է լինել: Կարևոր չէ, թե քանի անգամ է դա եղել՝ մեկ կամ հինգ անգամ։ Հանցագործություն է կատարվածը, 19 մարդ զոհվեց։ Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալությունը մինչ այժմ տեղեկություն չէր թաքցնում, այժմ ստիպված են խուսափել իշխանությունների զայրույթից։

Դա ցեխ է, ոչ թե ջուր, սառցադաշտային նստվածքներ։ Այս ամենը կուտակվելով, հենց այն հատել է կրիտիկական չափն ու անցել պատնեշը, ճեղքել է և ներքև հոսել։ Մարդիկ զոհվեցին, դա է մեզ անհանգստացնում։ Եթե ​​զոհեր չլինեին, մենք չէինք իմանա, թե քանի անգամ է դա եղել։ Այնտեղ մասնագետներ չեն աշխատում, դիտորդություն, մոնիտորինգ չունենք։ Այս միասնական ազգային բնապահպանական գործակալությունը նախատեսված է ողջ Վրաստանի համար:

Միայն Կովկասը չէ, որ խնդիր է, խնդիր է նաև Թբիլիսին, ինչպես նաև Ռիկոթին և Խարագաուլին: Որքան գիտեմ, մենք չունենք նաև աղետների ռիսկի կառավարման պլան։ Համոզվա՞ծ եք, որ դա այլևս չի կրկնվի: Դա կկրկնվի այնտեղ, որտեղ Կավկասիոնին է, որտեղ բարձունքներ կան, ձորեր կան, որտեղ բնակավայր կա, որը չպետք է լինի։