Հատուկ քննչական ծառայությունը հրաժարվել է կրկին հետաքննել Մաչալիկաշվիլիի գործը

Անցյալ տարի Ստրասբուրգի դատարանը «Մաչալիկաշվիլին և մյուսներն ընդդեմ Վրաստանի» գործով հայտնաբերել է պետության կողմից կյանքի իրավունքի դատավարական խախտում՝ հետաքննության ընթացքում բացահայտված հիմնարար խախտումների պատճառով։ Դրանց թվում Եվրոպական դատարանը նշել է, որ չի ապահովվել հետաքննության ինստիտուցիոնալ անկախության պահանջը։ Որոշման կատարումը վերահսկում է Եվրախորհրդի Նախարարների կոմիտեն, որը 2024 թվականի մարտին կոչ արեց Վրաստանի պետությանը արագ վերանայել Մաչալիկաշվիլիի գործի նյութերը՝ Եվրոպական դատարանի որոշման և եզրակացությունների համաձայն՝ քննությունը վերսկսելու որոշման մասին տեղեկացնել կոմիտեին, ինչպես նաև մահացածի ընտանիքին։

Հատուկ քննչական ծառայությունը նշում է, որ ԵԽ Նախարարների կոմիտեի հանձնարարականը չի ներառում հետաքննությունը վերսկսելու կոչ, և «միայն վերապահում է, որ քննչական մարմինը կքննի գործը և կքննարկի, թե արդյոք նպատակահարմար է վերսկսել նախաքննությունը»։

Հատուկ քննչական ծառայությունն ուսումնասիրության նպատակով Մաչալիկաշվիլիի գործը պահանջել է դատախազությունից, ուսումնասիրել այն և հետաքննությունը վերսկսելու նպատակահարմարություն չի տեսել, ինչը բացատրվում է հետևյալ կերպ.

«Եվրադատարանի գնահատմամբ՝ դեպքից հետո [նկատի ունի հատուկ գործողության ժամանակ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի մահացու վիրավորումը՝ խմբ.], առաջին քննչական գործողությունը կատարել է Պետական ​​անվտանգության ծառայության աշխատակիցը, որը չի կարող համարվել անկախ մարդ: Ծառայությունն ուսումնասիրել է նշված հարցը և պարզաբանել, որ եթե նույնիսկ անկախ քննչական մարմնի աշխատակիցները կատարեին նախնական նախաքննությունը, այնուամենայնիվ, ապացույցների ոչնչացման վտանգ կա, քանի որ դեպքի վայր հասնելու համար ողջամիտ ժամանակ կպահանջվի՝ միջադեպը, և գործողությունն իրականացնող գործակալությունն այս ընթացքում դեռևս հասանելի կլինի ապացույցներին: Միաժամանակ, նման ռիսկերը ապահովագրված են գործով իրականացված բազմաթիվ այլ քննչական գործողություններով։

Ինչ վերաբերում է նշված խախտման մասով հետաքննությունը վերսկսելու հարցին, ապա ծառայությունը համարել է, որ այս բաղադրիչով հետաքննությունը վերսկսելը հիմնավորված չէ, քանի որ նույն իրավիճակում անհնար է իրականացնել նախնական քննչական գործողություններ, որոնք կբերեն վերաքննության արդյունքների։

Եվրոպական դատարանը թերություն է համարել այն, որ դատախազությունը սահմանափակ է եղել գործողության պլանավորման և վերահսկման փուլի գնահատման հարցում, ինչի կապակցությամբ ծառայությունը որոշման մեջ բացատրում է, որ քանի որ առկա տվյալները չեն փաստաթղթավորվել և կազմվել մինչև հատուկ գործողությունը, գործողության ընթացքում և վիրահատությունից հետո անգամ կրկնակի հետաքննության դեպքում այն ​​ձեռք չի բերվել և առգրավվել են նման փաստաթղթեր, քանի որ դրանք ֆիզիկապես գոյություն չունեն, և առավել ևս՝ Պետական ​​անվտանգության ծառայությունը օրենքով պարտավորված չի եղել դրանք նկարել։

Եվս մեկ հանգամանք, որի մասին խոսում է Եվրադատարանը, այն է, որ հատուկ միջոցառմանը մասնակցած և միջոցառմանը առնչվող Պետական ​​անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ուշ են հարցաքննվել։ Ծառայությունը պարզել է, որ որևէ ապացույց չկա, որ հատուկ նշանակության ջոկատի կողմից հետաձգված հարցաքննությունը որևէ մեկի հանցավոր նպատակն է և/կամ դիտավորությունը։ Քննությամբ պարզվել է, որ նրանց հարցաքննությունը կապված է գաղտնի փաստաթղթերի գաղտնազերծման հետ, որից հետո իրավապահներն իրավունք են ստացել մասնակցել քննչական գործողությանը։ Հատուկ ջոկատայինները, նույնիսկ ուշացած հետաքննության պայմաններում, դեպքի վերաբերյալ ամբողջական տեղեկատվություն են տրամադրել քննությանը։ Այստեղ հարկ է նշել, որ պաշտոնների համաձայնեցման ռիսկը դեռևս հիպոթետիկորեն գոյություն կունենար այն պայմաններում, երբ նրանք աշխատում են նույն գործակալությունում և ունեն ծանոթության երկար պատմություն։ Ըստ այդմ, հետաքննության նպատակները, որոնք վերաբերում էին հատուկ նշանակության ջոկատների հարցաքննությանը և դեպքի վերաբերյալ նրանցից մանրամասն տեղեկություններ ստանալուն, իրականացվել են։ Ուստի այս հարցով հետաքննությունը վերսկսելը հիմնավոր հիմքեր չունի և տեղին չէ։

Եվրադատարանը նաև գտնում է, որ դիմումատուներին հասանելի չեն եղել քրեական գործի գաղտնի նյութերը, ինչը սահմանափակել է քննությանը մասնակցելու նրանց հնարավորությունը։ Ծառայությունն ուսումնասիրել է նշված հանգամանքը և գնահատել, թե որքանով է այս հանգամանքը հիմք հանդիսանում նախաքննությունը վերսկսելու համար։ Մասնավորապես, դիմումատուներին գործի գաղտնի նյութերի ուշացումով բացահայտումը չի պատճառել այնպիսի էական վնաս, որը կազդեր հետաքննության արդյունքների վրա։ Հաշվի է առնվել գաղտնի ռեժիմի փաստաթղթերին հատուկ և գնահատողական մոտեցման կանոնը։ Համարվել է նաև, որ այն քննչական ուղղություններով, որոնցում բողոքող կողմի ներգրավվածությունը սահմանափակվել է գաղտնի նյութերի ուշ բացահայտմամբ, քննչական մարմինը կատարել է բազմաթիվ այլ գործողություններ և ձեռնարկել ողջամիտ միջոցներ՝ պարզելու գործով էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները։ Ի վերջո, բողոքող կողմը ծանոթացավ գործի գաղտնի նյութերին և դրանում պարունակվող տեղեկություններին։ Սակայն գործում չկա որևէ ցուցում, որը քննությանը կստիպի ենթադրել, որ նրանց ուշ ծանոթությունը հանցավոր արարքի արդյունք է։

Ըստ այդմ, ծառայությունը գտնում է, որ քանի որ Եվրոպական դատարանի որոշմամբ հաստատված խախտումներն այնպիսի բնույթ չեն կրում, որոնք հիմք կհանդիսանան քննությունը վերսկսելու համար, և նշված թերությունները/խախտումները չեն կարող շտկվել նույնիսկ նոր քննության պայմաններում և խելամիտ և տեղին չի լինի կրկնակի քննություն կատարելը»,- ասված է Հատուկ քննչական ծառայության հաղորդագրությունում։

2017 թվականի դեկտեմբերի 26-ին 19-ամյա Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլին Պանկիսիի հովտում հատուկ գործողության ժամանակ իր տան ննջասենյակում մահացու հրազենային վիրավորում է ստացել։ Պետական ​​անվտանգության ծառայությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիին և Պանկիսիի հովտում ապրող մի քանի այլ անձանց մեղադրել է միջազգային ահաբեկիչ ճանաչված Ահմեդ Չատաևին և նրա խմբին օգնելու մեջ, սակայն վիրավոր Մաչալիկաշվիլին մահացել է 2018 թվականի հունվարի 10-ին՝ առանց մեղադրանքի։ Մնացածը ձերբակալվել են։ Դատարանը նրանց մեղավոր է ճանաչել և դատապարտել է ազատազրկման։ Դատախազությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի մահացու վիրավորման փաստով հետաքննություն էր վարում Քրեական օրենսգրքի 333-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, որը ենթադրում է պաշտոնեական լիազորությունների հնարավոր չարաշահում բռնությամբ, սակայն 2020 թվականի հունվարի 25-ին հետաքննությունը կարճվել էր՝ պատճառաբանելով հանցավոր արարքի բացակայությունը։ Հանրային պաշտպանը 2020 թվականի մարտի 27-ին դիմել է Գլխավոր դատախազություն՝ գործով հետաքննությունը երկարացնելու խնդրանքով, որին գերատեսչությունը չի բավարարել։ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի հայրը՝ Մալխազ Մաչալիկաշվիլին, շարունակական բողոքի ցույց է անցկացրել Թբիլիսիում՝ խորհրդարանի շենքի դիմաց և պահանջել հետաքննել իր որդու սպանության գործը։