«Տագնապային համակարգը չէր կարող արդյունավետ լինել»․ Շովիի աղետի վերաբերյալ վերջնական հաշվետվությունը

Այսօր՝ փետրվարի 16-ին հրապարակված փաստաթղթում ասվում է, որ 2023 թվականի օգոստոսի 3-ին՝ ժամը 15։10-ին, Բուբիսծղալի գետի հովտում տեղի է ունեցել աղետալի սառցադաշտային սողանք, որն առաջացել է հիդրոօդերևութաբանական և երկրաբանական իրադարձությունների համընկնումից։ Զարգացած գեոդինամիկական գործընթացներում մարդու ազդեցությունը միանշանակ բացառված է, և դրանք կապված են միայն բնական գործոնների հետ:

Հաշվետվության համաձայն՝ Բուբիսծղալի հովտում իրականացված դաշտային հետազոտությունների հիման վրա պարզվել է, որ Բուբա սառցադաշտից դեպի արևմուտք փլուզվել է ժայռային զանգված, որը դինամիկ շփման մեջ է մտել սառցադաշտի հետ, դեֆորմացվել և փլուզվել է որոշակի հատված, որը հանգեցրել է ջրի արտահոսքի ներսառցադաշտային ճեղքերում, ինչպես նաև առաջացել է սառցադաշտի մակերեսին ժայռային զանգվածի պինդ նյութի շփման արդյունքում սառցադաշտի ամենաարագ, ինտենսիվ հալվելը, որից հետո արդյունքում հոսքը սկսել է մեծ արագությամբ շարժվել հովտի հունով:

Փաստաթուղթը կրկնում է օգոստոսի 6-ին գործակալության կողմից տրված նախնական գնահատականը, ըստ որի Բուբիսծղալիում ջրի երկարատև լճացում չի եղել ոչ աղետի զարգացումից առաջ, ոչ էլ աղետի զարգացման ընթացքում։

«Սողանքային զանգվածի միջին արագությունը կազմել է 18-24 մ/վ։ Աղետի առաջացման ու ակտիվացման գոտուց Շովիի այսպես կոչված քոթեջների տարածք սելավը պետք է հասներ 7․5-10 րոպեից»,- ասվում է հաղորդագրության մեջ։

Մասնագետների վերջնական եզրակացության համաձայն՝ Վրաստանի տարածքում Կովկասի հարավային լանջին գտնվող Բուբիսծղալի գետի հովիտը մինչև 2023 թվականի օգոստոսի 3-ի աղետը հազվագյուտներից էր, որտեղ վերջին 100 տարվա ընթացքում ջրհեղեղի էական հոսք չի եղել, «եթե հաշվի չառնենք առանձին վարարումները, որոնք զարգացել են գետի հունի մեջ։

«Բարդ բնույթի բնական իրադարձության ձևավորումը, որն ակնթարթորեն զարգացավ և համընկավ 2023 թվականի օգոստոսի 3-ին, կախված էր բազմաթիվ գործոններից։ Ամբողջ աշխարհում այս տեսակի իրադարձությունների առաջացման և ակտիվացման ճշգրիտ ժամանակը գործնականում անհնար է կանխատեսել»։

«Նման մասշտաբի բարդ ծագման տարերային աղետի ահազանգման համակարգի ստեղծումը՝ հաշվի առնելով տարերային աղետի արագ զարգացումը և դրա առաջացման գոտուց մինչև բնակավայր կարճ հեռավորությունը, չի կարող արդյունավետ լինել հետևանքները կանխելու համար»:

Մասնագետների գնահատմամբ՝ Բուբիսծղալի հովտում դինամիկ դրսևորած պինդ նյութի ծավալը, ներառյալ սառցադաշտի բեկորները և պոկված ծառերի և բուսականության փայտանյութը, կազմել է ոչ պակաս, քան 4 միլիոն խորանարդ մետր։ Դրանից մինչև 1 մլն խմ կուտակվել է Շովի հանգստավայրի տարածքում։ Հաշվետվության համաձայն՝ շարժվող մոտ 1․5 մլն խմ պինդ նյութ է կուտակվել ժայռի ստորոտին, Բուբա սառցադաշտի մակերեսին, Բուբիսծղալի գետի և նրա վտակների ակունքներում, ինչի պատճառով վտանգը պահպանվում է առ այսօր։

Շրջակա միջավայրի ազգային գործակալության վերջնական հաշվետվությունը ներառում է առաջարկություններ, մասնավորապես.

«Բուբիսծղալի գետի հովտում սելավային կուտակումների և տարանցիկ գոտու ձևավորման տարածքում ցանկացած տեսակի կապիտալ պաշտպանական միջոցառումների իրականացումը՝ հաշվի առնելով գետահովտի հիդրոմորֆոլոգիական պարամետրերը, խորհուրդ չի տրվում։

Վերջին տարիներին, կլիմայի փոփոխության հետևանքով առաջացած սառցադաշտային և գեոդինամիկ կասկադային իրադարձությունների հաճախականության և ինտենսիվության պատճառով, Կովկասի հարավային լանջերի տարածքներում պահպանվում են տարբեր մասշտաբների բնական վտանգներ: Ուստի առկա վտանգների աստիճանը գնահատելու համար անհրաժեշտ է շարունակել համալիր ուսումնասիրությունները։ Բուբիսծղալի հովտում աղետի գոտում (26 հա) չի թույլատրվում ստեղծել որևէ նոր ենթակառուցվածք և շահագործել առկա շենքերը։

Բուբիսծղալի գետի կիրճում և Շովիի աղետի տարածման գոտում պետք է մշակվեն տեղաշարժման կանոններ և տեղադրվեն համապատասխան նախազգուշական նշաններ։

Սառցադաշտային հովիտների վտանգի հետևանքով մարդկային զոհերից հնարավորինս խուսափելու և տնտեսական կորուստները նվազագույնի հասցնելու համար անհրաժեշտ է գնահատել Վրաստանի տարածքում սառցադաշտային հովիտների ստորին հոսանքներում բնակավայրերի և ենթակառուցվածքների սպառնալիքները/ռիսկերը, (ռիսկերի գոտիավորում), բացահայտել ռիսկային գոտու բնակավայրերը և համապատասխան նախնական առաջարկությունների պատրաստում:

Ընդհանուր առմամբ, նման տիպի հովիտներում տեխնիկապես անհնար է կապիտալ պաշտպանական միջոցառումներ իրականացնել համանման մասշտաբի գործընթացների վրա։ Այս պահին մարդկանց և ենթակառուցվածքների պաշտպանության լավագույն և արդյունավետ միջոցը տարածքի տարածքային պլանավորումն է»։

2023 թվականի օգոստոսի 3-ին Շովի հանգստավայրում տեղի ունեցած խոշոր բնական աղետի հետևանքով զոհվեց 33 մարդ և ավերվեցին ենթակառուցվածքները 26 հեկտար տարածքում: