75 բողոք և 13 հայց մեկ լրատվամիջոցի հաշվին՝ հանրային տեղեկատվություն ստանալու համար

Մինչև չդիմեցինք դատարան՝ Շրջակա միջավայրի պահպանության և գյուղատնտեսության նախարարությանը պարտավորեցնելու՝ տրամադրել հանրային տեղեկատվություն՝ ով է գնել լիցենզիան և ում է տրվել Ռաճա-Լեչխումի-Քվեմո Սվանեթիում 104,712 հա անտառը 49 տարի ժամկետով որսորդական տնտեսություն կազմակերպելու նպատակով, մինչ այդ մենք չկարողացանք ստանալ նաև այս տեղեկատվությունը, չնայած պետական ​​գույքի և շրջակա միջավայրի ազգային գործակալություններ ուղարկված բազմաթիվ նամակների: Ռուս օլիգարխ Վլադիմիր Եվտուշենկովի գործընկեր Դավիթ Խիդաշելիի համար մենք երկրորդ հայցն ենք ներկայացրել Թբիլիսիի քաղաքային դատարան՝ ծանոթանալու Ռաճայի անտառի մեկ երրորդի կեսդարյա փոխանցման վերաբերյալ իշխանությունների կայացրած բոլոր որոշումներին։ Դատավոր Նանա Ափցիաուրին հայցադիմումը ստանալուց անմիջապես հետո 5 ամսով երկարացրել է գործի քննության ժամկետը։ Որպես կանոն, քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ քաղաքացիական գործերը դատարանները պետք է քննեն դիմումը ստանալուց հետո 2 ամսվա ընթացքում, իսկ առանձնապես ծանր կարգի գործերի համար այդ ժամկետը կարող է երկարաձգվել ոչ ավելի քան 5 ամիս: Հունիսի 14-ով թվագրված վճռում ոչ մի խոսք չի ասվում, թե ինչու է այս գործն առանձնապես դժվար։ Այս վճռից անցել է արդեն 5 ամիս, և դատավորը նույնիսկ առաջին նախապատրաստական ​​նիստը չի նշանակել։

Դատավոր Լելա Միլդենբերգերը նույնպես ավտոմատ կերպով երկարացրել է գործի քննարկման ժամկետը մինչև 5 ամիս՝ Էկոնոմիկայի և կայուն զարգացման նախարարության դեմ ներկայացված հայցի վերաբերյալ։ Նույնիսկ այս դեպքում դատավորը չբացատրեց գործի առանձնահատուկ բարդությունը։ Մեր պահանջն է էկոնոմիկայի նախարարությանը հանձնարարել՝ տրամադրել մեզ հանրային տեղեկատվություն, թե ինչ փոփոխություններ են կատարվել ռուսական «Ինտեր Ռաո» ընկերության և Վրաստանի կառավարության միջև «Խրամիհեսի 1»-ի  և «Խրամիհեսի 2» բաժնետոմսերի մասնավորեցման պայմանագրում և ինչ պատասխանատվության է ենթարկվել ռուսական ընկերության պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները չկատարելու համար։

Այս տարի շուրջ 400 դիմում ենք ուղղել տարբեր պետական ​​կառույցներին։ Մոտ 8%-ի դեպքում մենք օրենքով սահմանված ժամկետներում ամբողջությամբ ստացել ենք հանրային տեղեկատվություն, գերազանցելով առավելագույն ժամկետը, կամ թերի տրամադրման ցուցանիշը շատ դեպքերում կազմում է մոտ 24%։

Տեղական ինքնակառավարման և կենտրոնական կառավարման մարմինները հիմնականում օգտագործում են 10-օրյա ժամկետ՝ հանրային տեղեկատվություն տրամադրելու համար, նույնիսկ այն դեպքում, երբ պահանջվող տեղեկատվությունը դիմողին տրամադրելու համար անհրաժեշտ է վերցնել մեկ փաստաթղթի պատճենը, որն ունեն մոտակայքում և այն փնտրելու կարիք չկա:

Վրաստանի ընդհանուր վարչական օրենսգրքի 40-րդ հոդվածը սահմանում է հանրային տեղեկատվության տրամադրման պայմանները. հանրային հաստատությունը պարտավոր է հրապարակային տեղեկատվություն տրամադրել անհապաղ կամ ոչ ուշ, քան 10 օրը, եթե հանրային տեղեկատվության հարցումին պատասխանելիս պահանջվում է այլ բնակավայրի կառուցվածքային ստորաբաժանում կամ հասարակական այլ հիմնարկի զգալի ծավալի առանձին փաստաթղթերի որոնում և մշակում, խորհրդակցություն իր կառուցվածքային ստորաբաժանման կամ այլ բնակավայրի այլ հասարակական հաստատության հետ:

Օրենսգիրքը պարտավորեցնում է պետական ​​հիմնարկին, եթե պահանջվող տեղեկատվությունը տրամադրելու համար անհրաժեշտ է 10 օր, անհապաղ տեղեկացնել դիմողին։ 400 դիմումներից այս պահանջը կատարվել է միայն 14-ի դեպքում։

Օրենսդրությունը վարչական մարմնին հանձնարարում է որոշել հանրային տեղեկատվության տրամադրման համար պատասխանատու անձին։ Գործակալություններն ունեն այդպիսի անձինք, սակայն նրանք չեն կարող որոշում կայացնել առանց ղեկավարների հետ համաձայնության հրապարակել տեղեկատվություն, հատկապես լրատվամիջոցների պահանջած ընթացիկ և խնդրահարույց հարցերի վերաբերյալ։

Հանրային տեղեկատվության հասանելիությունը բարդանում է նաև բազմաթիվ գերատեսչություններում ներդրված պրակտիկայի պատճառով, երբ մերժման պատճառն այն է, որ նրանք չեն մշակում այդ մասին տվյալները։

Հուլիսի 29-ին Գուդաուրիում, սահմանային ոստիկանության ուղղաթիռի վթարից և 8 մարդու մահվանից հետո, ներքին գործերի նախարար Վախտանգ Գոմելաուրին արգելել է պարապլաներային թռիչքը ողջ Վրաստանում։

«Ինչ վերաբերում է պարապլանով թռիչքներին, ապա սա մեծ խնդիր է, կարող եմ հաստատել։ Շատ է տեղի ունեցել նման բան, գրեթե ամեն շաբաթ մենք փրկարարական գործողությունների անհրաժեշտություն ունենք։ Մահվան փաստեր էլ կան... պետք է աշխատենք այս ուղղությամբ, կանոնակարգը խստացնենք կամ ընդհանրապես արգելենք։ Այստեղ պարապլաներները հաճախ են վթարի ենթարկվում։ Քամի է, ձորեր կան, կամ պրոֆեսիոնալ չեն։ Ինչպես է տրվում այս լիցենզիան, ամեն ինչ հետաքրքիր է, և մենք անպայման կհետևենք դրան։ Մինչև դրա ավարտը, այս օրերի ընթացքում, իմ կարծիքով, պետք է դադարեցվեն բոլոր տեսակի պարապլաններով թռիչքները և ուսումնասիրությունից հետո լիցենզիաներ տրվեն միայն պրոֆեսիոնալ մարդկանց»,- նախարարի այս հայտարարությունից հետո «Վրաստանի լուրերը» նախարարությունից խնդրել է հանրային տեղեկատվություն՝ 2013 թվականի հունվարի 1-ից Վրաստանում պարապլանային միջադեպերին շտապ օգնություն ցուցաբերելու նպատակով Հանրային անվտանգության կառավարման կենտրոն 112-ում ընդհանուր քանի՞ հաղորդագրություն է գրանցվել ըստ տարիների և Վրաստանի շրջանների, ի՞նչ արձագանք է տրվել յուրաքանչյուր հաղորդագրությանը և ո՞ր դեպքում է անհրաժեշտ եղել ներգրավել սահմանային ոստիկանության ուղղաթիռները, յուրաքանչյուր դեպքում քանի մարդ է փրկվել, քանիսը վիրավորվել, քանիսը մահացել, յուրաքանչյուր դեպքում՝ հարուցվե՞լ է քրեական գործ, քրեական օրենսգրքի ո՞ր հոդվածով/հոդվածներով: Յուրաքանչյուր դեպքում նախաքննությունն ավարտվե՞լ է, թե՞ ոչ, ի՞նչ արդյունքով (քանիսի՞ն է մեղադրանք առաջադրվել, քանի՞ անձ է ձերբակալվել և ո՞ր դեպքերում): Նախարարությունը մեզ այս տեղեկությունը չտրամադրեց և մեզ գրեց, որ չի մշակում այս առնչությամբ տվյալները։

400 դիմումներից 106-ի դեպքում ընդհանրապես չենք կարողացել հանրային տեղեկատվություն ստանալ, այդ թվում՝ նույնիսկ առավելագույն ժամկետում, ինչի պատճառով 75 վարչական բողոք ենք ներկայացրել տարբեր պետական ​​հիմնարկներ։ Բողոքները ներկայացնելուց հետո 54 գերատեսչություն մեզ տրամադրել է պահանջված հանրային տեղեկատվությունը։ Բողոքները մնում են չքննարկված ինքնակառավարման և կենտրոնական կառավարման մարմինների կողմից։ 75-ից միայն մեկ բողոք է քննարկվել՝ Պահպանվող տարածքների գործակալության կողմից։

Վրաստանի կառավարության վարչակազմը, որը մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության նախարարության հետ միասին ամենաանթափանց գերատեսչություններից է, չի արձագանքում վարչական բողոքներին։

Կառավարության վարչակազմը մեզ չի տրամադրել իրավական ակտեր, որոնք սահմանում են վարչական շենքում լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների ընդունելության և աշխատանքի կանոնները, այդ թվում՝ կառավարության անդամների կամ այլ պաշտոնյաների ճեպազրույցներին կառավարության նիստից առաջ կամ հետո ԶԼՄ ներկայացուցիչների մասնակցությունն ու աշխատանքը: Կառավարությունից չկարողացանք ստանալ այն հրամանագրերը, որոնք հրապարակված չեն կառավարության կայքում, և որոնցով տարբեր սուբյեկտների գույք է տրվել խորհրդանշական գնով։

Թեև պետական ​​հիմնարկները վարչական բողոքներ չեն քննարկում, սակայն գործող օրենսդրության համաձայն՝ մենք չենք կարող դիմել դատարան, եթե չօգտագործենք վարչական բողոք ներկայացնելու հնարավորությունը (Վրաստանի Վարչական դատավարության օրենսգրքի 2.5-րդ հոդված): Ներկայացնելուց հետո մենք սպասում ենք առնվազն մեկ ամիս բողոքը քննարկելու համար: Հաճախ պահանջվող տեղեկատվությունը կորցնում է իր արդիականությունը, հետևաբար դատարան ենք դիմել միայն 13 դեպքում։

Շրջանային դատարանները նույնպես գործի քննության ժամկետը երկարացնում են մինչև 5 ամիս։ Երկու ամիս շարունակ Ախմետայի, Սագարեջոյի, Ծալկայի, Բոլնիսիի քաղաքապետարաններից ու սակրեբուլոներից չէինք կարողանում հանրային տեղեկատվություն ստանալ՝ աշխատավարձի և հավելավճարի տեսքով ինչ գումար է վճարվել քաղաքապետին, սակրեբուլոյի նախագահին և ինքնակառավարման մարմինների այլ պաշտոնյաներին՝ «Վրացական երազանք»-ի իշխանության ժամանակ: Նույնիսկ այսպիսի պարզ հարցի շուրջ, որտեղ ընդամենը մի քանի ապացույց կա հետազոտման ենթակա, իսկ քննարկումը տևում է առավելագույնը 30 րոպե, դատավորներն անհիմն օգտագործում են գործը մինչև 5 ամիս ձգձգելու լծակը։

Մեր պրակտիկայում միակ բացառությունը Սիղնաղիի շրջանային դատարանի դատավոր Գիորգի Բուխրաշվիլին է։ Նա 5 ամսով չերկարաձգեց քննարկման ժամկետը և պատասխանողին հանձնարարեց վճռի կայացման օրվանից 10-օրյա ժամկետում դատարան ներկայացնել վարչական վարույթի նյութերը։

Հանրային տեղեկատվության ծայրահեղ վատ հասանելիությունը, հատկապես, երբ պետական ​​պաշտոնյաները չեն մեկնաբանում քննադատական ​​լրատվամիջոցներին, լրագրողներին կանգնեցնում է կեղծ տեղեկություններ տարածելու վտանգի առաջ:

Հանրային տեղեկատվություն չտրամադրելու դեպքում կարող ենք կապ հաստատել նաև հանրային պաշտպանի հետ, ով իր լիազորությունների շրջանակում կուսումնասիրի հարցը և առաջարկություն կանի վարչական մարմնին։ Հանրային պաշտպանի գրասենյակը ևս մի քանի ամիս է տրամադրում հայտարարությունների ուսումնասիրությանը։ Վարչական մարմինը պարտավոր չէ դիտարկել օմբուդսմենի առաջարկությունը։

Յուրաքանչյուր տարվա դեկտեմբերի 10-ին պետական ​​հիմնարկները պարտավոր են Վրաստանի խորհրդարանին, նախագահին և վարչապետին ներկայացնել, ինչպես նաև «Օրենսդրական տեղեկագրում» հրապարակել հաշվետվություն՝ տարվա ընթացքում քանի դիմում են ստացել՝ հանրային տեղեկատվություն տրամադրելու վերաբերյալ, քանիսն են տվել և քանիսը՝ ոչ: Քանի որոշում է բողոքարկվել դիմողների կողմից և այլն:

Խորհրդարանի Մարդու իրավունքների պաշտպանության և քաղաքացիական ինտեգրման հանձնաժողովը մինչև գարնանային նստաշրջանի ավարտը խորհրդարանի բյուրոյին կներկայացնի միասնական եզրակացություն հանրային կառույցների կողմից խորհրդարան ներկայացրած հաշվետվությունների վերաբերյալ։

Անցյալ տարվա հուլիսի 26-ին վերոնշյալ հանձնաժողովի հիման վրա ստեղծվել է թեմատիկ հետազոտական ​​խումբ։ 2022 թվականի ապրիլի 19-ին խումբը հանդես է եկել առաջարկություններով, որոնց մեծ մասն ուղղված է խորհրդարանին։ Եզրակացության համաձայն՝ էականորեն կարևոր է պետական ​​կառույցների կողմից ներկայացվելիք հաշվետվությունների լրացումը և դրանց բովանդակությունը մանրամասն գրառելը, հաշվետու հաստատությունների ցանկի մշակումը, հաշվետվությունը չներկայացնելու համար վարչական պատասխանատվության որոշումը։

Բոլնիսիի, Ախալքալաքի, Լենտեխիի, Շուախևիի, Մեստիայի, Նինոծմինդայի, Զեստափոնիի, Քոբուլեթիի, Օզուրգեթիի, Բորջոմիի և Կասպիի մունիցիպալիտետները, ինչպես նաև Շուախևիի, Բոլնիսիի, Կազբեգիի, Մեստիայի սակրեբուլոները, Գիտությունների ակադեմիան և Անակլիայի խորը ջրային նավահանգիստների զարգացման գործակալությունը 2021 թվականի դեկտեմբերի 10-ին խորհրդարանին հաշվետվություն չեն ներկայացրել:

«Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի նախագիծը, որը պատրաստվել է 2014 թվականին Վրաստանի Բաց հասարակության հիմնադրամի աջակցությամբ, նախատեսում է Տեղեկատվության ազատության հանձնակատարի ինստիտուտի ներդրումը՝ որպես խախտումների մոնիտորինգի անկախ և արդյունավետ մեխանիզմ։ Կառավարությունը օրենքի նախագիծը պետք է խորհրդարան ներկայացներ 2015 թվականին, սակայն Եվրամիության հետ ասոցացման համաձայնագրի շրջանակներում ստանձնած այս պարտավորությունը մինչ օրս չի կատարվել։