Ընտանիքն ու փաստաբանները պահանջում են վերսկսել Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի գործով հետաքննությունը

«2023 թվականի հունվարի 19-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը հրապարակեց իր որոշումը Մաչալիկաշվիլին և մյուսները ընդդեմ Վրաստանի գործով։ Եվրոպական դատարանի որոշումը մասնակիորեն բավարարել է դիմումատուների պահանջը և սահմանել պետության կողմից կյանքի իրավունքի դատավարական խախտում՝ քննությամբ բացահայտված հիմնարար խախտումների պատճառով։ Եվրոպական դատարանը մանրամասնորեն մատնանշել է հետաքննության ընթացքում հայտնաբերված բոլոր խախտումները և կիսել դիմումատուների գրեթե բոլոր փաստարկները հետաքննության թերությունների վերաբերյալ։ Դրանցից դատարանը գտել է, որ այս գործով չի ապահովվել հետաքննության ինստիտուցիոնալ անկախության պահանջը, և մինչ հետաքննությունը հետագայում հարուցվել է դատախազության կողմից, նախնական քննչական գործողությունները, այդ թվում՝ էական ապացույցների վերացումը (նռնակի առգրավում, խուզարկություն), իրականացվել են Պետական ​​անվտանգության ծառայության կողմից և դատախազությունը հիմնվել է հենց այս քննչական գործողությունների արդյունքներին։

Դատարանի համար պարզ է, որ Պետական ​​անվտանգության ծառայությունը չի համարվել անկախ քննչական մարմին իր իսկ սպաների կողմից կատարված ենթադրյալ հանցագործությունների քննության ժամանակ։ Սակայն դատարանի գնահատմամբ՝ քննչական գործընթացում մի շարք կարևոր ապացույցներ չեն գնահատվել, իսկ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի ընտանիքի անդամներին տուժողի կարգավիճակ չի տրվել, ինչը դժվարացրել է նրանց մասնակցությունը հետաքննության գործընթացին։ Հենց հետաքննության հիմնարար թերություններն էին, որ Եվրոպական դատարանին ստիպեցին չկարողանալ քննարկել կյանքի իրավունքի էական մասի խախտումը։ Այս մասով 2023 թվականի հունվարի 19-ի որոշումը բողոքարկվել է 2023 թվականի ապրիլի 18-ին Մաչալիկաշվիլիների ընտանիքի անունից։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատը 2023 թվականի մայիսի 22-ին մեր բողոքն անընդունելի ճանաչեց։

Նշված գործընթացից հետո Վրաստանի դեմ Մաչալիկաշվիլիի և մյուսների գործով որոշումն ուժի մեջ է մտել, և այս փուլում որոշման կատարման նկատմամբ վերահսկողություն է իրականացնում ԵԽ Նախարարների կոմիտեն։ Կոմիտեն Մաչալիկաշվիլիի գործն ինտեգրեց Վրաստանի դեմ կյանքի դեմ ուղղված հանձագործությունների գործերի խմբին (Ցինցաբաձեի խումբ) և սկսեց ուժեղացնել իր վերահսկողությունը։

Մեր էական պահանջն է վերսկսել հետաքննությունը համապետական ​​մակարդակով։ Այդ նպատակով դիմեցինք հատուկ քննչական ծառայություն։ Հենց վերոհիշյալ գործակալությունն է պատասխանատու Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավաբանորեն պարտադիր որոշմամբ հաստատված խախտման փաստերի հետաքննության համար։

Հատուկ քննչական ծառայությունը պաշտոնապես չհրաժարվեց հետաքննություն սկսելուց, սակայն գրավոր մեզ հետ կիսվեց միանգամայն չհիմնավորված և անորոշ բացատրությամբ, որ գերատեսչությունը առաջիկա 6 ամիսների ընթացքում խորհրդակցելու է նախարարական կոմիտեի հետ՝ որպեսզի ապահովվի որոշման կատարման հետ կապված քայլերի պլանավորումը։

Կարծում ենք, որ Հատուկ քննչական ծառայության այս դիրքորոշումն ավելի շատ նման է նախաքննությունը վերսկսելու միտումնավոր ձգձգմանը։ Եթե ​​հետաքննությունը ձգձգվի, վտանգ կա, որ որոշ ժամանակ անց կարևոր քննչական գործողությունները պատշաճ կերպով չեն իրականացվի, և գործով դժվար կլինի հասնել ճիշտ իրավական արդյունքի»,- ասել է Սոցիալական արդարության կենտրոնի ներկայացուցիչ Թամթա Միքելաձեն։

2017 թվականի դեկտեմբերի 26-ին 19-ամյա Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլին Պանկիսիի հովտում հատուկ գործողության ժամանակ իր տան ննջասենյակում մահացու հրազենային վիրավորում է ստացել։ Պետական ​​անվտանգության ծառայությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիին և Պանկիսիի հովտում ապրող մի քանի այլ անձանց մեղադրել է միջազգային ահաբեկիչ ճանաչված Ահմեդ Չատաևին և նրա խմբին օգնելու մեջ, սակայն վիրավոր Մաչալիկաշվիլին մահացել է 2018 թվականի հունվարի 10-ին՝ առանց մեղադրանքի։ Մնացածը ձերբակալվել են։ Դատարանը նրանց մեղավոր է ճանաչել և դատապարտել է ազատազրկման։

Դատախազությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի մահացու վիրավորման փաստով հետաքննություն էր վարում քրեական օրենսգրքի 333-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, որը ենթադրում է պաշտոնեական լիազորությունների հնարավոր չարաշահում բռնությամբ, սակայն 2020 թվականի հունվարի 25-ին հետաքննությունը կարճվել էր՝ պատճառաբանելով հանցավոր արարքի բացակայությունը: Հանրային պաշտպանը 2020 թվականի մարտի 27-ին դիմել է Գլխավոր դատախազություն՝ գործը երկարաձգելու և Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի կյանքի իրավունքի խախտման փաստով լիարժեք քննություն իրականացնելու խնդրանքով։ Գլխավոր դատախազությունը չի ընդառաջել հանրային պաշտպանի պահանջին:

Մալխազ Մաչալիկաշվիլին երկար ժամանակ շարունակական բողոքի ցույց էր անցկացնում Թբիլիսիում՝ խորհրդարանի շենքի դիմաց և պահանջում էր հետաքննել իր որդու սպանության գործը։