Իրավապաշտպանները Մաչալիկաշվիլիի գործով դիմել են ԵԽ Նախարարների կոմիտեին

2023 թվականի հունվարին Ստրասբուրգի դատարանը Մաչալիկաշվիլիի գործով հայտնաբերեց պետության կողմից կյանքի իրավունքի դատավարական խախտում՝ հետաքննության ընթացքում բացահայտված հիմնարար խախտումների պատճառով։ 2024 թվականի մարտին Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեն, որը վերահսկում է որոշման կատարումը, կոչ արեց պետությանը արագ քննարկել Մաչալիկաշվիլիի գործը Արդարադատության Եվրոպական դատարանի եզրակացություններին համապատասխան և կոմիտեին, ինչպես նաև մահացածի ընտանիքին տեղեկացնել նախաքննությունը վերսկսելու որոշման մասին։ Հուլիսին Հատուկ քննչական ծառայությունը գործով նախաքննությունը վերսկսելու նպատակահարմարություն չի տեսել։ «Սոցիալական արդարադատության կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը գտնում է, որ այս որոշումը անհիմն է և դատախազության նկատմամբ կողմնակալության կասկածներ է հարուցում։

«Գրասենյակն անտեսել է գործի քննության ընթացքում Եվրոպական դատարանի կողմից հաստատված հիմնարար խախտումները (հետաքննության անբավարար անկախություն, սպառիչություն և հետաքննության մեջ բողոքողների սահմանափակ ներգրավվածություն) և ներկայացրել որպես աննշան թերություններ, որոնք չեն կարող ազդել հետաքննության արդյունքների վրա։

Հատուկ քննչական ծառայության որոշման վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ իր ուզած եզրակացությանը հանգելու համար նա սխալ է մեկնաբանել Քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերը, ամբողջությամբ անտեսել գործի խիստ կարևոր հանգամանքները և մահացածի ընտանիքի մտահոգությունները՝ նախաքննության նպատակների վերաբերյալ։ Ծառայությունը մակերեսորեն է գնահատել նաև լրացուցիչ քննչական գործողություններ իրականացնելու հեռանկարը՝ հատուկ նշանակության ջոկատների վերահարցազրույց և խորը հարցաքննություն, քննչական փորձարարություն՝ ստուգելու հատուկ ջոկատայինների հայտարարությունների հավաստիությունը, հնարավոր ոչնչացման հարցի ուսումնասիրությունը և ապացույցների կեղծումը, պատշաճ կերպով ուսումնասիրելով Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի բջջային հեռախոսի գտնվելու վայրը, արյան կաթիլների ծագումը, սենյակում ականջակալների առկայությունը։

Իշխանությունները համապատասխան քայլեր չեն ձեռնարկում Մաչալիկաշվիլիի գործով Եվրոպական դատարանի որոշումը արդյունավետորեն կիրարկելու համար, որը կյանքի իրավունքի շարունակական խախտում է և հետևաբար Եվրոպական կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի խախտում, որը պարտավորեցնում է անդամ պետություններին Եվրոպական դատարանի որոշումները կյանքի կոչելու համար։

Բացի այդ, քանի որ հատուկ քննչական ծառայության որոշումը դատարանում բողոքարկելու հատուկ մեխանիզմ չկա, Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի ընտանիքը զրկված է նրա կայացրած որոշման բովանդակությունը ստուգելու իրական հնարավորությունից։ Ուստի գործի վերաքննությունը Եվրոպական դատարանի վճիռն ի կատար ածելու միակ հնարավորությունն է»,- նշում է «Սոցիալական արդարության կենտրոնը»։

Իրավապաշտպանները կարծում են, որ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի սպանությունից հետո 7 տարի է անցել, չափազանց կարևոր է անհապաղ նորից հետաքննություն սկսել։ Սոցիալական արդարության կենտրոնը նշում է, որ հետագա «չհիմնավորված ձգձգումը» ավելի կբարդացնի լիարժեք քննության և էական փաստերի հաստատման հեռանկարը։

«Մենք կարծում ենք, որ հաշվի առնելով գործի փաստական ​​հանգամանքները և նախնական հետաքննության հիմնարար թերությունները, ակնհայտ է, որ Մաչալիկաշվիլիի գործով որոշումը չի կարող իրականացվել միայն առկա գործի նյութերի ֆորմալիստական ​​վերանայմամբ։ Ավելի շուտ, անհրաժեշտ է վերաքննություն սկսել և իրականացնել այն քննչական գործողությունները, որոնք կարող են որոշել գործի կենտրոնական հարցը՝ պետության կողմից անհամաչափ ուժի կիրառման հարցը»,- նշել են կազմակերպությունից։

Սոցիալական արդարության կենտրոնը կոչ է անում Նախարարական կոմիտեին հնարավորինս արագ գնահատել Մաչալիկաշվիլիի գործի կատարման խնդիրը, կոչ անել պետությանը նորից հետաքննություն սկսել և սպանվածի ընտանիքի անդամներին տուժողի կարգավիճակ տալ, և գնահատել Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի խախտումը պետության կողմից։

2017 թվականի դեկտեմբերի 26-ին 19-ամյա Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլին Պանկիսիի հովտում հատուկ գործողության ժամանակ իր տան ննջասենյակում մահացու հրազենային վիրավորում է ստացել։ Պետական ​​անվտանգության ծառայությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիին և Պանկիսիի հովտում ապրող մի քանի այլ անձանց մեղադրել է միջազգային ահաբեկիչ ճանաչված Ահմեդ Չատաևին և նրա խմբին օգնելու մեջ, սակայն վիրավոր Մաչալիկաշվիլին մահացել է 2018 թվականի հունվարի 10-ին՝ առանց մեղադրանքի։ Մնացածը ձերբակալվել են։ Դատարանը նրանց մեղավոր է ճանաչել և դատապարտել է ազատազրկման։ Դատախազությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի մահացու վիրավորման փաստով հետաքննություն էր վարում Քրեական օրենսգրքի 333-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, որը ենթադրում է պաշտոնեական լիազորությունների հնարավոր չարաշահում բռնությամբ, սակայն 2020 թվականի հունվարի 25-ին հետաքննությունը կարճվել էր՝ պատճառաբանելով հանցավոր արարքի բացակայությունը։ Հանրային պաշտպանը 2020 թվականի մարտի 27-ին դիմել է Գլխավոր դատախազություն՝ գործով հետաքննությունը երկարացնելու խնդրանքով, որին գերատեսչությունը չի բավարարել։ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի հայրը՝ Մալխազ Մաչալիկաշվիլին, շարունակական բողոքի ցույց է անցկացրել Թբիլիսիում՝ խորհրդարանի շենքի դիմաց և պահանջել հետաքննել իր որդու սպանության գործը։