Լրագրողներին արգելվել է քննադատել կառավարությանը. ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի զեկույցը

Պետդեպարտամենտը նշում է, որ Վրաստանի սահմանադրությունը և օրենքը պաշտպանում են խոսքի ազատությունը, այդ թվում՝ մամուլի և այլ լրատվամիջոցների համար, սակայն լրագրողները, հասարակական կազմակերպությունները և միջազգային հանրությունը լուրջ մտահոգություն են հայտնել իշխանությունների կողմից այդ ազատության նկատմամբ հարգանքի վերաբերյալ։ Մտահոգություններ՝ կապված ընդդիմադիր լրատվամիջոցի ղեկավարի ազատազրկման, լրատվամիջոցների բազմակարծության վատթարացող միջավայրի և օտարերկրյա ֆինանսավորվող լրատվամիջոցներին որպես «օտարերկրյա գործակալներ» համարող օրենքի նախագծի, ինչպես նաև լրագրողների նկատմամբ բռնության և բռնության սպառնալիքների հետ։

«Իշխանությունը հավանաբար ապօրինի հետևել է լրագրողներին։ Հանրային պաշտպանի խոսքով՝ «Մթավարի» հեռուստաընկերության լրագրողներին գաղտնի հետևելու համար ոչ ոքի մեղադրանք չի առաջադրվել։ Հասարակական կազմակերպությունները հայտարարել են, որ լրագրողներին ապօրինի հետևելու նախկին դեպքերի վերաբերյալ հետաքննությունը դեռ շարունակվում է։

Զեկույցում նշվում է, որ 2023 թվականի փետրվարին խորհրդարանի նախագահի կողմից ներկայացված մամուլի հավատարմագրման նոր կանոնը, որը լրատվամիջոցները անվանել են ոչ ներառական և անորոշ, լրացուցիչ սահմանափակումներ է մտցրել լրագրողների նկատմամբ, իսկ մի քանի դեպքերում խորհրդարանի աշխատակազմի ղեկավարը կասեցրել է նրանց հավատարմագրումը։ Պետդեպարտամենտը նշում է, որ Վրաստանի լրագրողական էթիկայի խարտիան և հանրային պաշտպանը խնդրահարույց են համարել այն, որ նոր կանոնով պատժամիջոցներ են կիրառվել միայն քննադատական լրատվամիջոցների նկատմամբ։

«Վրաստանի լրագրողական էթիկայի կանոնադրությունը մատնանշել է տեղեկատվության հասանելիությունը որպես լրագրողների հիմնական խնդիր և թվարկել բազմաթիվ օրինակներ, երբ պետական ​​կառույցները տեղեկատվություն չեն տրամադրել ԶԼՄ-ներին և կանխել հանրային իրադարձությունների լուսաբանումը: Լրատվամիջոցների շահերի պաշտպանության կոալիցիան մտահոգություն է հայտնել, որ մի քանի լրագրողների, ովքեր ցանկանում էին մասնակցել բաց խորհրդարանական լսումներին, արգելվել է մուտք գործել դահլիճ:

Եղել են դեպքեր, երբ իշխանությունը սահմանափակել է հասարակական գործիչներին, քաղաքական ընդդիմախոսներին և լրագրողներին քննադատել կառավարությանը և քննարկել հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցեր։ Օրինակ՝ Նիկա Գվարամիան՝ ամենամեծ ընդդիմադիր հեռուստաընկերության՝ «Մթավարի արխիի» հիմնադիրն ու նախկին գլխավոր տնօրենը, բանտում էր 2022 թվականի մայիսից մինչև հունիսի 22-ը [2023] նախագահի կողմից ներում շնորհվելը։ Նա դատապարտվել է լիազորությունները չարաշահելու համար։ Amnesty International-ը և տեղական ՀԿ-ները նշել են, որ նրա դատավճիռը մտահոգություն է առաջացրել լրատվամիջոցների ազատության վերաբերյալ: Ըստ հանրային պաշտպանի՝ գործը քաղաքական դրդապատճառներ ունի, և խախտվել է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 18-րդ հոդվածը։ Այնուամենայնիվ, Վերաքննիչ դատարանը և Գերագույն դատարանը անփոփոխ թողեցին Գվարամիայի դատավճիռը 2022 թվականի նոյեմբերին և հունիսի 19-ին [2023]։

Լրատվամիջոցների դիտորդներն իրենց մտահոգությունն են հայտնել, որ ՊՆ-ի և «Ֆորմուլա» հեռուստաընկերության հիմնադիր, պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Կեզերաշվիլիի միջև դատական ​​վեճի նպատակը քննադատական ​​հեռուստաընկերությունը լուծարելն էր»,- ասվում է զեկույցի մեջ։

Պետքարտուղարությունը նշում է, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում եղել են լրագրողների դեմ բռնի ֆիզիկական հարձակումների, բռնության սպառնալիքների, ոտնձգությունների և զրպարտության վերաբերյալ բողոքներ։ Զեկույցում ներառվել է «Ֆորմուլա» հեռուստաընկերության սեփականատիրոջ և հաղորդավար Միշա Մշվիլդաձեի վրա հարձակումը, ինչպես նաև մարտի ցույցերի ժամանակ լրագրողների նկատմամբ բռնությունները։ Պետքարտուղարությունը նշում է, որ նման դեպքերում էլ «պատասխանատվության պակաս է եղել»։

«Մարտին «օտարերկրյա գործակալների» օրենքի դեմ ցույցերի ժամանակ ոստիկանությունը արցունքաբեր գազ և ֆիզիկական ու բանավոր բռնություն է կիրառել տասնյակ լրագրողների և օպերատորների նկատմամբ։ Մյուսները ձերբակալվել են բողոքի ակցիան լուսաբանելիս։ Վրաստանի լրագրողական էթիկայի խարտիան քննադատել է լրագրողների դեմ դատավարությունը, ներառյալ պատշաճ ընթացակարգերի բացակայությունը և մինչև առավոտ շարունակվող լսումները:

Լրագրողների նկատմամբ եղել են նաև բռնության սպառնալիքներ։ Ըստ ԶԼՄ-ների պաշտպանության կոալիցիայի՝ այն բանից հետո, երբ «Մթիս Ամբեբի» առցանց լրատվամիջոցի թղթակից Գելա Մթիվլիշվիլին իշխող կուսակցության ներկայացուցիչների կողմից քննադատության է ենթարկվել օգոստոսի 3-ին Շովիում տեղի ունեցած սողանքը լուսաբանելու համար, տեղական իշխանության ներկայացուցիչները «նրան սպառնացել են նետել ջուրը» և զրկել կյանքից։

Հաճախակի են եղել զրպարտության համար բողոքներ լրագրողների դեմ։ Վրաստանի դեմոկրատական ​​նախաձեռնության (GDI) տեղեկատվության համաձայն՝ նկատվում է պետական ​​պաշտոնյաների կամ իշխանության հետ կապ ունեցող անձանց կողմից քննադատական ​​լրատվամիջոցների դեմ զրպարտության հայցերի հարուցման աճի միտում։ 2021-2023 թվականներին նման 38 դեպք կա։ GDI-ն կարծում է, որ դա ուղղված է քննադատող լրատվամիջոցներին վարկաբեկելուն և նրանց քննադատական ​​կարծիքներ հայտնելուց հետ պահելուն: «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ-Վրաստանի» փոխանցմամբ՝ այս դեպքերը հաճախ շատ արագ լուծվում էին, իսկ լրատվամիջոցները խստորեն տուգանվում էին։

Պետական ​​պաշտոնյաները պատասխանատվության չեն ենթարկվել բռնության և ոտնձգությունների համար: Լրատվական կազմակերպությունները մտահոգություն են հայտնել Թբիլիսիի վերաքննիչ դատարանի որոշման առնչությամբ, որը նախատեսում է 2021 թվականի հուլիսյան փրայդի հետ կապված բռնության համար պատասխանատու անձանց պատժաչափի կրճատում։ Այդ հարձակումների կազմակերպիչներին մեղադրանք չի առաջադրվել»,- ասվում է զեկույցում։

Պետքարտուղարությունը նշում է, որ վերջին մեկ տարում լրագրողների վրա ծայրահեղ աջ խմբերի կողմից հարձակման դեպքեր են գրանցվել: Օրինակ՝ «Ալտ Ինֆո»-ի անդամ Մամուկա Անդղուլաձեն հարձակվել է «Պիրվելի» հեռուստաընկերության լրագրող Նատո Գոգելիայի վրա։

«Հետագայում Գոգելիան սպառնալիքներ է ստացել, և նրա տունը թալանվել է։ Լրատվամիջոցների շահերի պաշտպանության կոալիցիան դիմել է պետական ​​իշխանություններին՝ լրագրողի համար անվտանգության միջոցներ ապահովելու համար։ Դեպքի առթիվ Հատուկ քննչական ծառայությունը մեկ անձի է ձերբակալել։

Մայիսի 20-ին Կվարելի լճի հանգստավայրում անվտանգության աշխատակիցները ֆիզիկական բռնություն են գործադրել «Ֆորմուլայի» լրագրողների նկատմամբ, ովքեր լուսաբանում էին բողոքի ակցիաները, որոնք սկսվել էին այնտեղ կազմակերպված երեկույթին՝ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի դստեր ներկայության պատճառով»,- ասվում է Պետդեպարտամենտի հայտարարության մեջ։

Զեկույցը քննադատում է հոկտեմբերին ընդունված օրենքը, որն ընդլայնում է Վրաստանի Հաղորդակցության ազգային հանձնաժողովի մանդատը` հետաքննելու և լրատվամիջոցներին տուգանելու անպարկեշտություն կամ ատելության խոսք օգտագործելու համար: Մինչ այս օրենքի ընդունումը անպարկեշտության և ատելության խոսքի կարգավորումը եղել է ինքնակարգավորվող մարմնի պարտականությունը։ Պետքարտուղարությունը գրում է, որ ԶԼՄ-ների շահերի պաշտպանության կոալիցիան քննադատել է պետության մեծացած դերը ԶԼՄ-ների վերահսկողության գործում: